«Το λυρικό θέατρο και η μουσική σαλονιού στον ελληνόφωνο περιοδικό τύπο του 19ου αιώνα», Συνέχειες, ασυνέχειες, ρήξεις στον ελληνικό κόσμο, Τόμος Ε΄, Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών, 2015: 159-168 | Musical Theatre and Salon Music in the Greek-speaking Periodicals of the 19th century

Avra Xepapadakou; Alexandros Charkiolakis

Το λυρικό θέατρο κατέχει κεντρική θέση στην πολιτιστική ζωή του 19ου αιώνα. Είναι το πρώτο και το κυρίαρχο σκηνικό είδος του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Για τους προγόνους μας το θέατρο ταυτιζόταν με την όπερα, ενώ ο όρος «ηθοποιός» δεν χαρακτήριζε μόνο τον δραματικό καλλιτέχνη, αλλά και τον λυρικό ερμηνευτή, τον τραγουδιστή του μελοδράματος. Η ιταλική όπερα και στη συνέχεια η γαλλική όπερα και οπερέτα έδειξε στις πρώτες γενιές των νεόκοπων αστών τι σημαίνει θέατρο, σκηνική πράξη, παράσταση, σκηνική ερμηνεία, υποκριτικό ύφος, θεατρικότητα. Σε παράλληλη ανάπτυξη με το λυρικό θέατρο διαδόθηκε η μουσική σαλονιού στα ελληνόφωνα αστικά κέντρα. Ο όρος «μουσική σαλονιού» έχει καθιερωθεί για να περιγράψει τη μουσική που πλαισίωνε τις ιδιωτικές βραδινές συναντήσεις στα αστικά σαλόνια του 19ου αιώνα. Το ρεπερτόριο αυτό περιελάμβανε κυρίως μορφές φωνητικής και πιανιστικής μουσικής, παραφράσεις από οπερατικά έργα και δημοφιλή σολιστικά είδη, καθώς και πολυάριθμους χορούς. Το είδος αυτό εν τη γενέσει του συνδέθηκε με το γυναικείο φύλο, αλλά και το πιάνο, το κατ’ εξοχήν μουσικό όργανο της ρομαντικής εποχής. Η εισήγηση αυτή εξετάζει την παρουσία του λυρικού θεάτρου και της μουσικής σαλονιού στα περιοδικά ποικίλης ύλης του 19ου αιώνα, στο πλαίσιο της ειδικής έρευνας που πραγματοποιείται ως μέρος του Προγράμματος «Χρυσαλλίς». Ο περιοδικός τύπος του 19ου αιώνα κρύβει μέσα στις σελίδες του μία μεγάλης αξίας παρακαταθήκη της ελληνικής μουσικοθεατρικής δημιουργίας, την οποία σε μεγάλο βαθμό αγνοούσε η σημερινή μουσικολογική και θεατρολογική έρευνα. Πρόκειται για υλικό ιδιαίτερης ποικιλομορφίας, εκτεινόμενο από την απλή ειδησεογραφία ή τον κριτικό σχολιασμό της εποχικής καλλιτεχνικής κίνησης έως τη δημοσίευση πρωτότυπων, συχνά άγνωστων και μη καταγεγραμμένων μουσικών και λυρικών έργων, που συμπληρώνουν τις βιογραφίες και εργογραφίες Ελλήνων δημιουργών.

Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών Θεσσαλονίκη, 2-5 Οκτωβρίου 2014 Συνέχειες, ασυνέχειες, ρήξεις στον ελληνικό κόσμο (1204-2014): οικονομία, κοινωνία, ιστορία, λογοτεχνία Πρακτικά ⌘ Proceedings 5th European Congress of Modern Greek Studies of the European Society of Modern Greek Studies Thessaloniki, 2-5 October 2014 Continuities, Discontinuities, Ruptures in the Greek World (1204-2014): Economy, Society, History, Literature Τόμος Ε΄ Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Α. Δημάδης Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών Αθήνα 2015 Συνέχειες, ασυνέχειες, ρήξεις στον ελληνικό κόσμο (1204-2014): οικονομία, κοινωνία, ιστορία, λογοτεχνία Continuities, Discontinuities, Ruptures in the Greek World (1204-2014): Economy, Society, History, Literature Τόμος Ε΄ Την ευθ́νη της έκδοσης έχει το Διοικητικό Συμβόλιο της ΕEΝΣ E-mail: dimadis@zedat.fu-berlin.de ISBN (vol.) 978-618-81771-2-3 ISBN (set) 978-618-81771-3-0 Σελιδοποίηση - τυπογραφική φροντίδα: Jorge Lemus Pérez (lemus777@gmail.com) Copyright © 2015: Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών (ΕΕΝΣ) European Society of Modern Greek Studies www.eens.org Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών Θεσσαλονίκη, 2-5 Οκτωβρίου 2014 Πρακτικά Συν́χειες, ασυν́χειες, ρ́ξεις στον ελληνικ́ κ́σμο (1204-2014): οικονομ́α, κοινων́α, ιστορ́α, λογοτεχν́α Τόμος Ε΄ Ε π ι μ έ λ ε ι α: Κωνσταντίνος Α. Δημάδης Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών Αθήνα 2015 5th European Congress of Modern Greek Studies, Thessaloniki, 2-5 October 2014 Proceedings Continuities, Discontinuities, Ruptures in the Greek World (1204-2014): Economy, Society, History, Literature Vol. 5 Edited by Konstantinos A. Dimadis European Society of Modern Greek Studies Athens 2015 Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών (ΕΕΝΣ) Θεσσαλονίκη, 2-5 Οκτωβρίου 2014 Συν́χειες, ασυν́χειες, ρ́ξεις στον ελληνικ́ κ́σμο (1204-2014): οικονομ́α, κοινων́α, ιστορ́α, λογοτεχν́α Το Συνέδριο διοργανώθηκε από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών σε συνεργασία με τα Τμήματα Φιλολογίας και Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με τα Τμήματα Βαλκανικ́ν, Σλαβικ́ν και Ανατολικ́ν Σπουδ́ν και Μουσικής Επιστήμης και Τέχνης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας, και με τη Σχολή Ανθρωπιστικ́ν Σπουδ́ν του Διεθνός Πανεπιστημίου της Ελλ́δος Με την ευγενική υποστήριξη ΙΔΡΥΜΑ ΙΩΑΝΝΟΥ Φ. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ With the kind support of THE J. F. COSTOPOULOS FOUNDATION Οργανωτικ́ επιτροπ́ του Ε΄ Ευρωπαϊκού Συνεδρ́ου Νεοελληνικών Σπουδών Πρ́εδρος: Κωνσταντίνος Α. Δημάδης (Πρόεδρος της ΕΕΝΣ) Συντονιστ́ς: Δημήτρης Σταματόπουλος (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) Μ́λη: Τάσος Α. Καπλάνης (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) Γεωργία Φαρίνου – Μαλαματάρη (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) Τεχνικ́ γραμματέα: Πάλος Βασιλειάδης Έα Παπαευθυμίου Επιστημονικ́ επιτροπ́ του Ε΄ Ευρωπαϊκού Συνεδρ́ου Νεοελληνικών Σπουδών Πρ́εδρος και συντονιστ́ς: Konstantinos A. Dimadis (Freie Universität Berlin) Μ́λη: Γιώργος Αγγελόπουλος (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) Χάρης Αθανασιάδης (Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων) Vangelis Calotychos (Columbia University) Hagen Fleischer (Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών) David Holton (University of Cambridge) Νίκος Θεοτοκάς (Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών) Τάσος Α. Καπλάνης (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) Γεώργιος Δ. Κοντογιώργης (Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών) Marc D. Lauxtermann (University of Oxford) Francisco Morcillo Ibãez (Albacete, Centro de Estudios Bizantinos, Neogriegos y Chipriotas) Moschos Morfakidis Filactos (Universidad de Granada / Centro de Estudios Bizantinos, Neogriegos y Chipriotas) Maria Oikonomou – Meurer (Universität Wien) Γιώργος Π. Πεφάνης (Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών) Walter Puchner (Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών) Δημήτρης Σταματόπουλος (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας) Ερασμία – Λουίζα Σταυροπόλου (Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών) Dimitris Tziovas (University of Birmingham) Henri Tonnet (Université de Paris IV-Sorbonne) ́λκης Χαραλαμπίδης (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης) Karen Van Dyck (Columbia University) Το πρ́γραμμα του Συνεδρ́ου έναι αναρτημ́νο στον ιστ́τοπο της ΕΕΝΣ www.eens.org Διοικητικ́ Συμβούλιο της ΕΕΝΣ (2010-2014) Konstantinos A. Dimadis, Γερμανία (Πρόεδρος) Marjolijne C. Janssen, Ηνωμένο Βασίλειο (Αντιπρόεδρος) Javier Alonso Aldama, Ισπανία (Γραμματέας) Anna Chikovani, Γεωργία (Ταμίας) Tudor Dinu, Ρουμανία (Μέλος) Αναπληρωματικά μέλη: Stéphane Sawas, Γαλλία Anna Maria Zimbone, Ιταλία *** Διοικητικ́ Συμβούλιο της ΕΕΝΣ (2014 – ) Konstantinos A. Dimadis, Γερμανία (Πρόεδρος) Vassilios Sabatakakis, Σουηδία (Αντιπρόεδρος) Tudor Dinu, Ρουμανία (Γραμματέας) Alceste Sofou, Γαλλία (Ταμίας) Moschos Morfakidis – Filactós, Ισπανία (Μέλος) Αναπληρωματικά μέλη: Anastasia Danaé Lazaridis, Ελβετία Ana Chikovani, Γεωργία Tatiana Markaki, Ολλανδία Τ́μος Ε΄ Θεματική ενότητα 9. Πολιτισμικές μεταφορές, διαπολιτισμικοί μετασχηματισμοί και διακαλλιτεχνικές προσεγγίσεις 9.1. Στρογγυλό Τραπέζι «Πολιτισμικές διαμεσολαβήσεις & διαμόρφωση του «εθνικό χαρακτήρα» στον περιοδικό τ́πο του 19ου αιώνα» 9.2. Μέσα από τον καθρέφτη: πολιτισμοί σε επαφή (Βενετοκρατία και οθωμανική κυριαρχία) 9.3. Μέσα από τον καθρέφτη: πολιτισμοί σε επαφή (20ός αι.) 9.4. Φιλέλληνες, Λόγιοι & Κοινότητες της διασποράς 9.5. Πολιτισμική πολιτική, οπτική διακαλλιτεχνικές προσεγγίσεις κουλτόρα και 9.6. Πολιτισμική πολιτική και χρήσεις της αρχαιολογίας και της παράδοσης στην Τέχνη 9.7. Λαϊκή παράδοση και λαογραφικές προσεγγίσεις ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ ΤΌΥ Ε΄ ΤΌΜΌΥ Πρ́λογος (Κ. Α. Δημάδης) ........................................................... 21 9. Πολιτισμικ́ς μεταφορ́ς, διαπολιτισμικό μετασχηματισμό και διακαλλιτεχνικ́ς προσεγγ́σεις 9.1. Στρογγυλό Τραπέζι «Πολιτισμικές διαμεσολαβήσεις & διαμόρφωση του “εθνικό χαρακτήρα” στον περιοδικό τ́πο του 19ου αίνα» Άννα Ταμπάκη: Εισαγωγή – Παρουσίαση των στόχων της έρευνας και των πρώτων πορισμάτων της ....................................... 29 Κυριακ́ Αθανασιάδου: Εικόνες της Μήδειας και η κατασκευή του γυναικείου φ́λου στον περιοδικό τ́πο του 19ου αιώνα 51 Ευριπ́δης Γαραντούδης: H αναβίωση της αρχαίας ελληνικής μετρικής τον 19ο αιώνα: μετρική θεωρία και ποιητική πράξη 85 Χρυσ́θεμις Σταματοπούλου – Βασιλάκου, Αικατερ́νη Διακουμοπούλου – Ζαραμπούκα: Διαπολιτισμική πρόσληψη της δραματουργίας μέσα από τον ελληνικό περιοδικό τ́πο του 19ου αιώνα: Μια πρώτη προσέγγιση ................................. 65 Μαρ́α Σπυριδοπούλου: Ο Εμίλ Ζολά μέσα από τον ελληνικό περιοδικό τ́πο των δ́ο τελευταίων δεκαετιών του 19ου αιώνα: μια πρώτη προσέγγιση ................................................... 95 Aγγελικ́ Σπυροπούλου: Ελληνοαγγλικές λογοτεχνικές συναντήσεις του 19ου αι.- πρόσληψη και διαπολιτισμικότητα ...... 115 Κατερ́να Καρακάση: Η αρχαία δημοτική ποίηση και τα ωραία προϊόντα του γερμανικό Παρνασσό. Σημειώσεις για την πρόσληψη του γερμανικό Ρομαντισμό στον περιοδικό τ́πο του 19ου αιώνα ............................................................... 133 Άλκηστη Σοφού: Ο Θεατής της Ανατολής (Le Spectateur de l’Orient) διαλέγεται με την Ευρώπη. Οι διακυμάνσεις μιας «εθνικής αφήγησης» ................................................................. 151 Αύρα Ξεπαπαδάκου, Αλ́ξανδρος Χαρκιολάκης: Το λυρικό θέατρο και η μουσική σαλονιό στον ελληνόφωνο περιοδικό Τ́πο του 19ου αιώνα ............................................................... 159 9.2. Μέσα από τον καθρέφτη: πολιτισμοί σε επαφή (Βενετοκρατία και οθωμανική κυριαρχία) Ελ́νη Τσουραπά: Il buon governo: σχεδιάζοντας το σ́στημα διακυβέρνησης στην ελληνοβενετική Ανατολή. Το παράδειγμα της Κρήτης (13ος-17ος αι.) .......................................... 171 Ρομ́να Τσακ́ρη: Consistency and rupture in punishments in Crete under the Venetian rule (13th – 17th century) ............ 185 Tatiana Markaki: Cultural transfers and social ruptures in Venetian Crete: dowries of distinguished cittadini in seventeenth-century Candia .............................................................. 207 Όυραν́α Καραγιάννη: Η οικογένεια Λοράντου και η διαδρομή της από τον Χάνδακα στη Βενετία: μια περίπτωση διαπολιτισμικής τεκμηρίωσης του οικογενειακό και υλικό τους βίου (17ος αιώνας) ................................................................... 221 Χρ́στος Αποστολ́πουλος: Τα τελευταία χρόνια της Βενετοκρατίας στην Κ́προ: Αρχειακά τεκμήρια για την παρουσία, τη δράση και το θάνατο του Ιάκωβου Διασορηνό .............. 239 Γιώργος Νικολάου: Συνέχειες, ασυνέχειες και ρήξεις στον ελληνικό κόσμο κατά τα νεότερα χρόνια: η περίπτωση της Πελοποννήσου (1685-1715) ................................................... 253 Pedro Bádenas: Πειρατές και δόλοι ή αιχμάλωτοι. Οι Έλληνες και η θάλασσα στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας .................... 273 9.3. Μέσα από τον καθρέφτη: πολιτισμοί σε επαφή (20ός αι.) Αλεξ́α Αλτουβά: Έλληνες ηθοποιοί στο Παρίσι σε αναζήτηση της δραματικής τέχνης: Σημεία επίδρασης στην ελληνική υποκριτική την περίοδο από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τις αρχές του 20ό .......................................................................... 285 Julien Calvié: La représentation des Grecs dans l’œuvre de l’helléniste français Louis Roussel (1881-1971): la thèmatique de la continuité ................................................................ 303 Μαριλ́να Κουζ́νη: «Γιατί όχι το Βυζάντιο;». Η θέση του ως συνεχιστή του ελληνικό πνέματος στη συνείδηση των γάλλων λογίων επισκεπτών της Ελλάδας στα μέσα του 20ό αιώνα ......................................................................................... 321 Μαρ́να Κοκκιν́δου: Πολιτισμοί σε επαφή στην Ελλάδα του μεταπολέμου: Η περίπτωση του περιοδικό Αγγλοελληνική Επιθέρηση (1945-1955) ........................................................ 339 9.4. Φιλέλληνες, Λόγιοι & Κοινότητες της διασπορ́ς Λ́λια Διαμαντοπούλου: Ο Φιλέλληνας Carl Jakob Iken (17891841) και ο ρόλος του στις Νεοελληνικές Σπουδές ............... 359 Ιωάννα Σπηλιοπούλου: Το ταξίδι του Ειρηναίου Θειρσίου στην Ελλάδα (1831-1832) μέσα από την αλληλογραφία του με τη γυναίκα του ως πηγή μαρτυρίας για τις ιδεολογικές διενέξεις αναφορικά με τις ρίζες του ελληνικό πολιτισμό ............... 377 Konstantinos Tsivos: Οι πολιτικοί πρόσφυγες στην Τσεχοσλοβακία. Από τη μια ρήξη στην άλλη .................................... 397 Ρεγγ́να Κασιμάτη: Bova και το Africo. H διαφιλονικόμενη παράδοση δ́ο κοινοτήτων του ιταλικό νότου για την πατρότητα ενός τοπικό Αγίου, και οι κεκαλυμμένες εδαφικές διεκδικήσεις .............................................................. 417 Νικ́λαος Σιώκης: Η παροικία των Κλεισουριέων στο Ζέμουν (Σεμλίνο). Αμφίδρομες σχέσεις με τον γενέθλιο τόπο ........... 425 Ευαγγελ́α Γεωργιτσογιάννη: Συνέχειες και ασυνέχειες στην πολιτισμική ιστορία μιας ελληνικής κοινότητας στη διασπορά: η περίπτωση της κοινότητας στο Σουλινά (Ρουμανία) με βάση τα γλυπτά μνημεία ..................................................... 449 9.5. Πολιτισμική πολιτική, οπτική κουλτόρα και διακαλλιτεχνικές προσεγγίσεις Βασιλικ́ Σαρακατσιάνου: Η Αναγιγνώσκουσα στη νεοελληνική τέχνη: θεσμικές αλλαγές στην εκπαίδευση των γυναικών στην καμπή του 19ου προς τον 20ό αιώνα ............................ 481 Στεριαν́ Τσιντζιλώνη: Χορευτικά σώματα και Ιστορία: αναλ́οντας τρεις στιγμές από την ιστορία του χορό και της Ελλάδας ..................................................................................... 507 Christina Michael: Η χρήση της πολιτισμικής και μουσικής συνέχειας στη διάλεξη του Μάνου Χατζιδάκι για το ρεμπέτικο 523 Πολ́να Ταμπακάκη: Εξετάζοντας τον μ́θο και τη μυθολογία της γενιάς του ’30: η ανακάλυψη του ρεμπέτικου από τον Μάνο Χατζιδάκι και ο Γιώργος Σεφέρης ................................. 533 Νικ́λαος Μάμαλης: Η μουσική πρόσληψη της Ορέστειας του 1903 στο Βασιλικό Θέατρο ...................................................... 553 Alexandros Charkiolakis: Το Ωδείο Αθηνών ως καθοριστικός φορέας πολιτισμικής διαμόρφωσης ....................................... 571 Άννα-Μαρ́α Ρεντζεπ́ρη – Τσώνου: Η μελοποίηση του ́μνου της Κασσιανής Κ́ριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσόσα γυνή από Έλληνες συνθέτες του 19ου και του 20ό αιώνα .. 581 Maria Athanassiou: Modern Greek Poetry set to music: a cultural diplomat? .......................................................................... 597 Παρασκευάς Γ. Μουρατ́δης: Εικόνες των «Συμμάχων»: Τα εθνικά θέματα και το αντιδυτικό πνέμα στις δημοφιλείς πολιτικές κωμωδίες του παλιό ελληνικό κινηματογράφου (1946-1974) .............................................................................. 623 Χρ́στος Δερμεντζ́πουλος: Place, memory and tradition in contemporary Greek cinema just before the crisis ................. 645 María Eugenia De la Nuez Pérez: L’image de la Grèce et du Japon dans les premières expositions universelles (18511910): changement ou continuité? .......................................... 653 Evi Baniotopoulou, Efthymia Lydia Roupakia, Eleni Sideri: Locating Belonging, Refiguring Space: Mediterranean crossings and the 4th Thessaloniki Biennale of Contemporary art 667 Vera Mystaka: Continuities and dis-continuities in the work of Jannis Kounellis ......................................................................... 679 Ελ́νη Καρασαββ́δου: Από το Όλνερμάστον στον Μαραθώνα: 50 χρόνια από την δολοφονία του Γρ. Λαμπράκη ή η πολιτική ως πολιτιστική πρόταση .......................................................... 699 9.6. Πολιτισμική πολιτική και χρήσεις της αρχαιολογίας και της παρ́δοσης στην τέχνη Καλλίπη Παυλ́: Το κόστος της «καταγωγής» ........................ 727 Κατερ́να Τζάμου: Βασίλειος Κουρεμένος και ταφική αρχιτεκτονική: Τα όρια και οι υπερβάσεις του νεοκλασικισμό .. 745 Βασιλικ́ Χρυσοβιτσάνου: Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης: Η Κυκλαδική Τέχνη και η αισθητική του Μοντερνισμό στον Christian Zervos .................................................. 761 Αθηνά Ι. Τσιγκαροπούλου: Συνέχειες και ρήξεις στην παράδοση της αγιογραφίας. Ο μετασχηματισμός της δράσης των Κολακιωτών από το 18ο έως και τον 20ό αιώνα ...................... 777 9.7. Λαϊκή παρ́δοση και λαογραφικές προσεγγίσεις Michał Bzinkowski, Manuel Serrano: Η δυτικοευρωπαϊκή μάσκα του Χάρου στα δημοτικά τραγόδια .......................... 807 Anna Koustinoudi, Charalampos Passalis: Gaskell the Ethnographer: The Case of Modern Greek Songs ......................... 829 Χριστ́να Πετροπούλου: Κάποτε υπήρχε ένα χωριό… ή Το πανηγ́ρι ως μέσο αναβίωσης μιας «χαμένης» συλλογικότητας 843 Στ́λλα Αλεξ́ου: Λαϊκή παράδοση και εκπαίδευση: Γέφυρα επικοινωνίας στις προκλήσεις των θεσμικών αλλαγών. Η περίπτωση της Κ́πρου ........................................................... 857 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΜΩΝ Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄ ............................................. 871 Πρ́λογος Η έκδοση των ψηφιακών Πρακτικ́ν του Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνεδρίου Νεοελληνικ́ν Σπουδ́ν συμπίπτει με την εικοστή επέτειο της ίδρυσης το 1995 στην Αθήνα της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών (ΕΕΝΣ). Μέσα στην εικοσαετία 1995-2015, η ΕΕΝΣ πέτυχε να ακολουθήσει σταθερά τους στόχους που τέθηκαν με την ίδρυσή της και να διοργανώσει, μεταξ́ άλλων, πέντε διεθνή συνέδρια νεοελληνικών σπουδών σε πέντε διαφορετικές ευρωπαϊκές πανεπιστημιουπόλεις. Παράλληλα, έθεσε σε κυκλοφορία τα Πρακτικά των εν λόγω συνεδρίων της, τα οποία, μαζί με τα Πρακτικ́ του Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνεδρίου Νεοελληνικ́ν Σπουδ́ν, απαρτίζουν 17 τόμους των 12.500 περίπου σελίδων. Το διάρκειας τεσσάρων ημερών Ε΄ Eυρωπαϊκό Συνέδριο Νεoελληνικών Σπουδών πραγματοποιήθηκε από τις 2 έως τις 5 Οκτωβρίου 2014 στη Θεσσαλονίκη, με θέμα Συνέχειες, ασυνέχειες, ρήξεις στον ελληνικό κόσμο (1204-2014): οικονομία, κοινωνία, ιστορία, λογοτεχνία. Στην ιστορία των διεθνών συνεδρίων νεοελληνικών σπουδών από το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου έως σήμερα, το Ε΄ Eυρωπαϊκό Συνέδριο αποτέλεσε το μεγαλ́τερο σε αριθμό συμμετοχών με εισηγήσεις. Συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκαν 357 ανακοινώσεις, σε 95 συνολικά συνεδριάσεις, από ερευνητές, οι οποίοι προέρχονταν από πέντε ηπείρους. H πλειοψηφία των συνέδρων ανήκε σε πανεπιστήμια και ερευνητικός φορείς ευρωπαϊκών χωρών.1 Καινοτομία, εξάλλου, στην οποία προχώρησε το Ε΄ Eυρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών, αποτέλεσε το γεγονός ότι η ΕΕΝΣ φρόντισε, ώστε η επιλογή του γενικό θέματος να προωθήσει τη διευρυμένη συμμετοχή ερευνητών από τους κλάδους της οικονομίας, της κοινωνιολογίας και των πολιτικών επιστημών. Είναι γνωστό ότι η ΕΕΝΣ, ήδη από το Α΄ Eυρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών που διοργάνωσε τον Οκτώβριο του 1998 στο Βερολίνο, υποστηρίζει 1 Τα προγράμματα του Γ΄, Δ΄ και Ε΄ Συνεδρίου της ΕΕΝΣ, τα κείμενα των ανακοινώσεων του Γ΄ Συνεδρίου και τα ψηφιακά Πρακτικά του Δ΄ και Ε΄ Συνεδρίου της ΕΕΝΣ είναι προσιτά στον ιστότοπο της ΕΕΝΣ (www.eens.org) και προσφέρουν στον ενδιαφερόμενο μια πρώτη εντ́πωση για την εξέλιξη που έχουν σημειώσει κατά τα τελευταία χρόνια οι νεοελληνικές σπουδές ως γνωστικό/ερευνητικό αντικείμενο. 22 Κ. Α. Δημάδης το ζήτημα της διεπιστημονικότητας στις επιμέρους ειδικότητες, οι οποίες συγκροτόν το ευρ́ φάσμα των νεοελληνικών σπουδών, τόσο στο πεδίο της πανεπιστημιακής διδασκαλίας όσο και στην έρευνα. Σήμερα, οκτώ μήνες μετά τη λήξη των εργασιών του Ε΄ Συνεδρίου της ΕΕΝΣ, είμαστε στην ευχάριστη θέση να αναρτήσουμε στο Διαδίκτυο τα Πρακτικ́ του Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνεδρίου Νεοελληνικ́ν Σπουδ́ν σε μορφή ψηφιακό βιβλίου (e-book). Τα ψηφιακά Πρακτικά του Ε΄ Συνεδρίου αποτελόνται από πέντε τόμους. Η πρόσβαση στα ψηφιακά Πρακτικά του Ε΄ Συνεδρίου, όπως και στα Πρακτικά του Δ΄ Συνεδρίου της ΕΕΝΣ, είναι ελέθερη.2 Κάθε τόμος των Πρακτικών έχει αυτοτελή σελιδαρίθμηση. Ο πίνακας περιεχομένων του τόμου προτάσσεται, ενώ στο τέλος κάθε τόμου καταχωρίζονται και οι πίνακες των περιεχομένων των τεσσάρων άλλων τόμων προς διευκόλυνση των μελετητών. Είναι ευνόητο ότι η ψηφιακή μορφή των πέντε τόμων των Πρακτικ́ν του Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνεδρίου Νεοελληνικ́ν Σπουδ́ν θα εξυπηρετήσει ποικιλοτρόπως τους ερευνητές που θα ανατρέξουν σε αυτά. Η ψηφιακή έκδοση των Πρακτικ́ν του Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνεδρίου Νεοελληνικ́ν Σπουδ́ν της ΕΕΝΣ πραγματοποιήθηκε με την οικονομική αρωγή του Ιδρ́ματος Ιωάννου Φ. Κωστοπόλου. Για την ηθική και έμπρακτη αυτή υποστήριξη ενός ιδιωτικό φορέα προς τις νεοελληνικές σπουδές εκφράζουμε στη Διέθυνση του Ιδρ́ματος Ιωάννου Φ. Κωστοπόλου θερμές ευχαριστίες εκ μέρους του Διοικητικό Συμβουλίου της ΕΕΝΣ και εκ μέρους των συνέδρων που έλαβαν μέρος στο Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών. Όσον αφορά τα οργανωτικά θέματα, ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω εκ μέρους του Διοικητικό Συμβουλίου της ΕΕΝΣ, αλλά και σε προσωπικό επίπεδο, τους συναδέλφους Μαρία Ακριτίδου (Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας) και Τ́σο Α. Καπλ́νη (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης). Η συνεχής, συνεπής και πολ́πλευρη συμπαράστασή τους σε όλα τα επιστημονικής και πρακτικής φ́σεως ζητήματα που αντιμετωπίσαμε, συνέβαλε ευεργετικά 2 Για τα θέματα των προηγόμενων Συνεδρίων της ΕΕΝΣ, για τους τόπους και για τις ημερομηνίες διεξαγωγής τους, όπως και για τα αριθμητικά στοιχεία σχετικά με τις συμμετοχές και τις ανακοινώσεις που πραγματοποιήθηκαν σε αυτά, βλ. τον Πρόλογο στα ψηφιακά Πρακτικ́ του Δ΄ Ευρωπαϊκό Συνεδρίου Νεοελληνικ́ν Σπουδ́ν. Πρόλογος 23 στην κατά το δυνατόν αποτελεσματικότερη απόδοση των εργασιών του Συνεδρίου και στην ορθότερη συγκρότηση των ψηφιακών Πρακτικών. Ανάλογες ευχαριστίες οφείλουμε στη συνάδελφο Γεωργία Φαρίνου-Μαλαματ́ρη, μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης), και στον συντονιστή της Οργανωτικής Επιτροπής, συνάδελφο Δημήτρη Σταματόπουλο (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας), για τη συμβολή τους στην αρτιότερη οργάνωση και την έρυθμη διεξαγωγή του Συνεδρίου. Στα 21 μέλη της διεθνός Επιστημονικής Επιτροπής του Ε΄ Συνεδρίου εκφράζει η ΕΕΝΣ τις ευχαριστίες της, διότι κάθε μέλος εργάστηκε υποδειγματικά, ελέγχοντας και επιλέγοντας τις αιτήσεις που υποβλήθηκαν για συμμετοχή με ανακοίνωση στο Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνέδριο της ΕΕΝΣ.3 Συνολικά, δεν εγκρίθηκε κάτι λιγότερο από το 20% των προτάσεων που υποβλήθηκαν. Τα αποτελέσματα του Συνεδρίου, όπως αυτά αξιολογήθηκαν σε μια πρώτη φάση και απέσπασαν έσημα από την πλειοψηφία των συνέδρων, αποτελόν τη δικαίωση του επίπονου έργου που επιτέλεσαν τα μέλη της Επιστημονικής Επιτροπής προς όφελος της διεθνός κοινότητας των συνέδρων του Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνεδρίου Νεοελληνικών Σπουδών. Βεβαίως, τα τελικά αποτελέσματα του Ε΄ Συνεδρίου θα κριθόν από το περιεχόμενο των ψηφιακών Πρακτικών που δίνουμε σήμερα στη δημοσιότητα. Επίσης, στους συναδέλφους που πήραν μέρος στο Ε΄ Συνέδριο της ΕΕΝΣ, είτε ως εισηγητές είτε ως ακροατές, και στους προέδρους των 95 συνεδριών, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στη διάρκεια του Συνεδρίου, χρωστόμε χάριτες και ευχαριστίες. Θα ήταν, όμως, παράλειψη, αν δεν υπογραμμίζαμε τη συμβολή των παρακάτω συνεργατών της ΕΕΝΣ σε ό,τι έχει σχέση με την καλ́τερη διευθέτηση των τεχνικών ζητημάτων που αφορόν την προετοιμασία, τη διεξαγωγή και την ολοκλήρωση ενός διεθνός συνεδρίου. Οι ευχαριστίες μας απευθ́νονται στον Νίκο Γουλανδρή (Παρίσι), στον εκπαιδευτικό Γρηγόριο Κ́τσια (τον αφοσιωμένο συνεργάτη από το 2002 για τα τεχνικά ζητήματα του ιστοτόπου της 3 Στην οικεία θέση κάθε τόμου των ψηφιακών Πρακτικών του Ε΄ Συνεδρίου της ΕΕΝΣ, πριν από τον Πρόλογο, καταχωρίζεται ο κατάλογος των μελών της Επιστημονικής Επιτροπής. 24 Κ. Α. Δημάδης ΕΕΝΣ στο Βερολίνο), και στους συναδέλφους Ευανθία Παπαευθυμίου και Πάλο Βασιλειάδη (Θεσσαλονίκη), που επωμίσθηκαν την ευθ́νη της Γραμματείας του Συνεδρίου. Για τη συγκρότηση των ψηφιακών Πρακτικών του Ε΄ Συνεδρίου της ΕΕΝΣ οφείλουμε ξεχωριστές και ολόθερμες ευχαριστίες στους συνεργάτες του Κέντρου Βυζαντινών, Κυπριακών και Νεοελληνικών Σπουδών της Γρανάδας (Ισπανία), συναδέλφους Παναγίτα Παπαδοπόλου και Jorge Lemus Pérez. Η επιστημονική κοινότητά μας θα έχει ένα χρήσιμο εργαλείο έρευνας χάρη στον μόχθο που έχουν επενδ́σει και οι δ́ο στην επιμελημένη εμφάνιση των ψηφιακών Πρακτικών του Ε΄ Συνεδρίου. Τέλος, στον Γενικό Διευθυντή και σε όλο το προσωπικό του Grand Hotel Palace στη Θεσσαλονίκη, στις αίθουσες του οποίου φιλοξενήθηκαν οι εργασίες του Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνεδρίου Νεοελληνικών Σπουδών, εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας για την άριστη υποδομή και την παραδειγματική υποστήριξη που προσέφεραν, προκειμένου η διεξαγωγή του Συνεδρίου να εξελιχθεί με ακρίβεια και συνέπεια. Ανατρέχοντας στην έως σήμερα εικοσαετή ιστορία της ΕΕΝΣ, με ικανοποίηση παρακολουθόμε την αναγνώρισή της ως μοχλό στην προσπάθεια να προωθηθόν διεθνώς οι νεοελληνικές σπουδές, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από το ζωηρό ενδιαφέρον που προκαλόν σε όλες τις ηπείρους τα ανά τετραετία συνέδριά της. Σημαντική, επίσης, υπήρξε κατά τα τελευταία έτη η συμβολή της ΕΕΝΣ στην προσπάθεια διάσωσης τμημάτων νεοελληνικών σπουδών σε ευρωπαϊκά πανεπισήμια, καθώς και στην προώθηση νέων ερευνητών, με στόχο την επαγγελματική αποκατάστασή τους. Στους τελευταίους η ΕΕΝΣ έμπρακτα προσέφερε την υποστήριξη που χρειάζονταν σε θέματα υποτροφιών και σε συναφή ζητήματα ερευνητικών προγραμμάτων. Για τον λόγο αυτό, άλλωστε, η ΕΕΝΣ έχει εφαρμόσει ως αρχή, ήδη από το Α΄ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών του 1998 στο Βερολίνο, και φροντίζει να προσφέρει τη δυνατότητα σε νέους ερευνητές να συμμετάσχουν ως εισηγητές στα Συνέδριά της, σ́μφωνα με τους καθιερωμένους κανόνες αξιολόγησης και επιλογής των δηλώσεων συμμετοχής από την αρμόδια Επιστημονική Επιτροπή. Διότι με τον τρόπο αυτό δίνεται η ευκαιρία σε νέους ερευνητές να προβάλουν το επιστημονικό προφίλ τους από το Πρόλογος 25 βήμα μιας διεθνός επιστημονικής διοργάνωσης, και να έρθουν σε επαφή με ειδικός στα επιμέρους πεδία έρευνας και διδασκαλίας των νεοελληνικών σπουδών. Στο πλαίσιο αυτό, προέχει να προχωρήσουμε σε μια σημαντική και επιβεβλημένη από τα πράγματα πλέον σήμερα εκδοτική προσπάθεια. Να πραγματοποιήσουμε, δηλαδή, τη σκέψη που διατυπώσαμε εδώ και μερικά χρόνια για το επείγον ζήτημα που αντιμετωπίζουν διεθνώς οι νεοελληνικές σπουδές: την έλλειψη ενός ψηφιακό περιοδικό νεοελληνικών σπουδών, με διεθνή χαρακτήρα και με αυστηρές προδιαγραφές σ́νταξης και επιμέλειας. Παρά τη δυσμενή από οικονομική άποψη συγκυρία και παρά τις άλλες δυσκολίες που συνεπάγεται μια τέτοια πρωτοβουλία, το περιοδικό αυτό θα αποτελόσε σημαντικό όργανο προβολής των νεοελληνικών σπουδών διεθνώς σε μια περίοδο κρίσης που διατρέχουν οι ανθρωπιστικές σπουδές γενικότερα στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Βερολίνο, 29 Aπριλίου 2015 Καθηγητής Κωνσταντίνος Α. Δημάδης, πρόεδρος του Διοικητικό Συμβουλίου της ΕΕΝΣ ΟΙ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΕΙΣ ΤΟΥ Ε΄ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΤΗΣ ΕΕΝΣ* * Όσες υποβλήθηκαν/εγκρίθηκαν προς ανάρτηση (<http://www.eens.org/?page_id=3593>) ΠΌΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΦΌΡΕΣ, ΔΙΑΠΌΛΙΤΙΣΜΙΚΌΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΌΙ ΚΑΙ ΔΙΑΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΌΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Στρογγυλ́ Τραπ́ζι «Πολιτισμικ́ς διαμεσολαβ́σεις & διαμ́ρφωση του “εθνικού χαρακτ́ρα” στον περιοδικ́ τύπο του 19ου αιώνα» Το λυρικ́ θ́ατρο και η μουσικ́ σαλονιού στον ελλην́φωνο περιοδικ́ Τύπο του 19ου αιώνα Άρα Ξεπαπαδάκου - Αλέξανδρος Χαρκιολάκης * Σ́μφωνα με το έγκριτο λεξικό Oxford Companion to Music, η μουσική σαλονιό περιγράφεται ως «μουσική που γράφτηκε για να παίζεται κυρίως σε οικιακές συναυλίες κι όχι στις αίθουσες συναυλιών, την εκκλησία ή το θέατρο. Υπό ευρ́τερη έννοια συμπεριλαμβάνει τη μουσική για σόλο όργανα και τη μουσική δωματίου, αλλά συνήθως χρησιμοποιείται για να περιγράψει λιγότερο απαιτητικές δημιουργίες (ως επί το πλείστον του 19ου και 20ό αιώνα) με ελαφρ́ χαρακτήρα και προορισμένες να χρησιμοποιόνται για την προσωπική ευχαρίστηση ερασιτεχνών».1 Ως συνήθως, ο κάθε κανόνας και ο κάθε ορισμός έχει και τις εμφανέστατες εξαιρέσεις του (βλ. συνθέτες όπως ο Σοπέν και ο Ιγκνάζ Μόσελες οι οποίοι ουσιαστικά μετάλλαξαν και μετέβαλλαν το είδος). Το λυρικό θέατρο, η όπερα δηλαδή με όλα της τα είδη και τις εκφάνσεις, αποτελεί μία από τις βασικές πηγές ψυχαγωγίας από το μπαρόκ μέχρι και σήμερα. Κατά τον 19ο αιώνα το λυρικό θέατρο ως γένος εξελίσσεται ποικιλοτρόπως και είδη όπως η Grand Opéra, το μουσικό δράμα του Βάγκνερ, η ιταλική όπερα με τον συνδυασμό ρομαντικών και ρεαλιστικών στοιχείων, καθώς και τα ∗ 1 Άρα Ξεπαπαδάκου, Λέκτωρ Πανεπιστήμιο Κρήτης, Αλέξανδρος Χαρκιολάκης, MIAM - Istanbul Technical University. H παρόσα έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο - ΕΚΤ) και από εθνικός πόρους μέσω του Επιχειρησιακό Προγράμματος «Εκπαίδευση και Διά Βίου Μάθηση» του Εθνικό Στρατηγικό Πλαισίου Αναφοράς (ΕΣΠΑ) – Ερευνητικό Χρηματοδοτόμενο Έργο: ΘΑΛΗΣ - ΕΚΠΑ - ΧΡΥΣΑΛΛΙΣ. (Bellingham, χ. χ.). Μία από τις πιο αντιπροσωπευτικές μελέτες περί Μουσικής Σαλονιό είναι το έργο των Ballstaedt και Widmaier, 1989. Εδώ ο όρος «μουσική σαλονιό» ερμηνέεται πολ́ πιο στενά εν συγκρίσει με το παρόν άρθρο, καθώς αναφέρεται αποκλειστικά στα έργα για πιάνο που προορίζονται για ιδιωτική παρουσίαση. Εμείς εστιάζουμε σε ένα ευρ́τερο φάσμα μουσικών έργων σαλονιό, συμπεριλαμβανομένων των οπερατικών διασκευών και μιας ποικιλίας ασμάτων και χορών σαλονιό. Πρακτικ́ Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνεδρίου Νεοελληνικ́ν Σπουδ́ν (Θεσσαλονίκη, 2-5 Οκτ. 2014): Συνέχειες, ασυνέχειες, ρήξεις στον ελληνικό κόσμο (1204-2014): οικονομία, κοινωνία, ιστορία, λογοτεχνία Τόμος Ε΄ (ISBN: 978-618-81771-2-3) © 2015 Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών (www.eens.org) Αύρα Ξεπαπαδάκου - Αλέξανδρος Χαρκιολάκης 160 έργα με εθνικό χαρακτήρα που αποσκοπόν στη τόνωση της εθνικής ταυτότητας, καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του ρεπερτορίου. Η Ελλάδα του 19ου αιώνα, της εποχής δηλαδή που εξετάζουμε, ήταν ουσιαστικά ένα κράτος υπό διαμόρφωση. Οι εθνικές προσπάθειες που αφορόσαν τη μεγιστοποίηση της επιρροής της χώρας διεθνώς αλλά και της γεωγραφικής επέκτασης ήταν στο επίκεντρο των δραστηριοτήτων του νεοσ́στατου ελληνικό κράτους. Ταυτόχρονα, η σταδιακή αστικοποίηση επέφερε συνεχείς αλλαγές στις κοινωνικές δομές και επηρέαζε αποφασιστικά τις τέχνες. Η ελληνική μουσική ζωή αναπτ́χθηκε αρχικά στα νησιά του Ιονίου (ήδη από τον 18ο αιώνα) με προφανείς επιρροές από την Ιταλία. Η πλόσια καλλιτεχνική κίνηση των Ιονίων νήσων μεταφραζόταν σε οπερατικές παραγωγές, συναυλίες μουσικής δωματίου και μουσικής σαλονιό, εκκλησιαστικές μουσικές δημιουργίες και φυσικά την ανάπτυξη των φιλαρμονικών που λειτουργόσαν όχι μόνο ως μουσικά συγκροτήματα αλλά κι ως σχολές εκμάθησης μουσικής. Από την άλλη στην Αθήνα οι συστηματικοί μουσικοί θεσμοί εισάγονται και λειτουργόν με τεράστια καθυστέρηση. Κομβικής σημασίας πρέπει να θεωρείται η ίδρυση της μουσικής εταιρείας «Ευτέρπη» και του «Μουσικό και Δραματικό Συλλόγου» το 18712, από τον οποίο θα προκ́ψει η σ́σταση του Ωδείου Αθηνών το 1872.3 Ωστόσο, κατά τις πρώτες δεκαετίες ζωής του σ́γχρονου ελληνικό κράτους, η μουσική ζωή χαρακτηρίζεται από σποραδικότητα και αναπτ́σσεται σε μεγάλο βαθμό στη σφαίρα του ιδιωτικό. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πρώτες προσπάθειες των Βαυαρών κρατόντων να ενσταλάξουν «ευρωπαϊκές» συνήθειες στους εκκολαπτόμενους αστός των Αθηνών. Οι Βαυαροί εισάγουν τα πρώτα πιάνα, ένα εκ των οποίων εγκαθιστά ο αντιβασιλές ́ρμανσμπεργκ στο σαλόνι του.4 Όπως μας πληροφορεί ο Συναδινός στην Ιστορία της Νεοελληνικής μουσικής 1824-1919, η πρώτη αθηναϊκή μουσική εσπερίδα για την οποία γίνεται μνεία στον Τ́πο της εποχής διοργανώνεται το 1834 στην οικία του Γάλλου Ζεβριέ, όπου μεταξ́ άλλων μέλπει και μία Ελληνίδα επ’ ονόματι Αργυροπόλου. Η καλλίφωνος 2 3 4 (Αλήθεια 7/12/1871, 1-2). (Ωδείον Αθην́ν 1996, 14-17). (Μάουρερ 1976, 430). Το λυρικό θέατρο και η μουσική σαλονιού στον ελληνόφωνο περιοδικό... 161 ερασιτέχνις τραγόδησε μια «λεμβωδία» του Μεναίτρ με τίτλο «Ας φ́γωμεν μαζί».5 Η πληροφορία ελέγχεται για την εγκυρότητά της, καθώς δεν έχει διασταυρωθεί με άμεσες αναφορές στον Τ́πο της εποχής, αλλά είναι ενδεικτική του κλίματος που επικρατεί. Εξαιρετικά σημαντικό ρόλου διαδραματίζουν και οι αλλοδαποί, αλλά και οι Επτανήσιοι μουσικοί και μουσικοδιδάσκαλοι, οι οποίοι αποφασίζουν να μετοικήσουν στην Αθήνα. Σχηματίζεται έτσι ένα, υποτυπώδες αρχικά αλλά πιο συστηματοποιημένο ́στερα, μουσικό δίκτυο διδασκαλίας με νέους και νέες που μαθαίνουν μουσική και παρουσιάζουν το έργο τους στα σαλόνια της Αθήνας και σε αίθουσες υποδοχής κεντρικών ξενοδοχείων ή εκπαιδευτηρίων και λεσχών. Παράλληλα στη μοναδική θεατρική σκηνή της εποχής, αυτή του Χειμερινό Θεάτρου Αθηνών, γνωστό και ως «Μπόκουρα», ιταλικοί και αργότερα γαλλικοί λυρικοί θίασοι φέρνουν σε επαφή το αθηναϊκό κοινό με το διεθνές οπερατικό ρεπερτόριο.6 Οι περιπλανώμενοι αυτοί θίασοι διαγράφουν καθορισμένα δρομολόγια περιοδειών, τα οποία περιλαμβάνουν, εκτός από το θέατρο «Μπόκουρα» και τις καθιερωμένες θεατρικές σκηνές των Ιονίων Νήσων, τα νέα μνημειακό χαρακτήρα θέατρα που ανεγείρονται στην Πατρα και τη Σ́ρο, από την οποία στη συνέχεια εφορμόν στις κοσμοπολίτικες εστίες της Σμ́ρνης και της Κωνσταντινόπολης. Στο πλαίσιο της ειδικής έρευνας που αφορά στην παρουσία της μουσικής στον ελληνόφωνο περιοδικό Τ́πο του 19ου αιώνα και διεξάγεται από διακριτή ερευνητική ομάδα του Προγράμματος «Χρυσαλλίς»7 έχει εντοπιστεί και μελετάται υλικό ιδιαίτερης ποικιλομορφίας, εκτεινόμενο από την απλή ειδησεογραφία ή τον κριτικό σχολιασμό της εποχικής καλλιτεχνικής κίνησης έως τη δημοσίευση πρωτότυπων, συχνά άγνωστων και μη καταγεγραμμένων μουσικών και λυρικών έργων, που συμπληρώνουν την ιστορία της νεοελληνικής μουσικής και του νεοελληνικό θεάτρου. Οι συνηθέστερες εκφάνσεις της μουσικής στον περιοδικό Τ́πο είναι φιλολογικής ή εγκυκλοπαιδικής υφής, άλλοτε άμεσες – εδώ περιλαμβάνονται κείμενα όπως βιογραφίες, ιστορικά επεισόδια, 5 6 7 (Συναδινός 1919, 6-7). (Λυτ 1988, 282-284). Για τη δομή του προγράμματος βλ. και http://users.uoa.gr/~atabaki/chrysallis_ gr.pdf 162 Αύρα Ξεπαπαδάκου - Αλέξανδρος Χαρκιολάκης αναλ́σεις μουσικών έργων ή ερμηνειών και άλλοτε έμμεσες, στις οποίες συγκαταλέγονται οι αναφορές σε ευρ́τερα κείμενα, λόγου χάρη ημερολόγια, επιστολές, περιηγητικά κείμενα, χρονικά, ακόμη και λογοτεχνικά έργα. Μία δέτερη κατηγορία αφορά στην ειδησιογραφία και την επισκόπηση της επικαιρότητας. Παρότι οι εφημερίδες αποτελόν το κ́ριο μέσο που παρακολουθεί συστηματικά την καλλιτεχνική ζωή, εντοπίζονται και στον περιοδικό Τ́πο ανταποκρίσεις από παραστάσεις, συναυλίες ή άλλα καλλιτεχνικά γεγονότα τόσο στον ελληνικό χώρο, όσο και κυρίως στο εξωτερικό. Επίσης, στα περιοδικά δημοσιέονται συχνά μουσικοθεατρικές κριτικές ή ακόμη και κείμενα κοινωνικής κριτικής με αφορμή την καλλιτεχνική επικαιρότητα. Οι αναφορές στον Τ́πο σε μουσικές εκδηλώσεις αποτελόν βασική πηγή πληροφόρησής μας, ενώ από το ́φος και τον τρόπο παρουσίασης, ο οποίος μεταβάλλεται όσο περνόν τα χρόνια και οι συντάκτες αποκτόν μεγαλ́τερη εμπειρία και εξειδίκευση, ο ερευνητής δ́ναται να αντιληφθεί την ανάπτυξη της μουσικής ζωής στα ελληνικά αστικά κέντρα. Ταυτόχρονα μπορόν να εξαχθόν διαφορετικό τ́που συμπεράσματα όσον αφορά στα ήθη και τις συνήθειες της κάθε εποχής, καθώς και τις μεταβολές στο γόστο και τις αισθητικές προσλαμβάνουσες. Μία επόμενη εξαιρετικά ερεθιστική για τη μουσικοθεατρική έρευνα κατηγορία που συνδέει τις δ́ο προηγόμενες είναι η εικονογράφηση. Διακεκριμένοι σκιτσογράφοι, όπως ο Θέμος ́ννινος, αναπτ́σσουν πλόσια εικαστική δράση ως συνεργάτες περιοδικών εκδόσεων και, για λογαριασμό των οποίων φιλοτεχνόν πορτρέτα δημιουργών και ερμηνευτών και αποτυπώνουν στιγμιότυπα από την καλλιτεχνική κίνηση που προκάλεσαν αίσθηση στην εποχή τους.8 Μέσα από την ιδιότυπη αυτή πινακοθήκη του εφήμερου θα ξεχωρίσουμε τις γελοιογραφικές προσεγγίσεις της επικαιρότητας διά της μουσικής. Το υλικό αυτό είναι συχνά αποκαλυπτικό για την έρευνα, καθώς μας πληροφορεί υπαινικτικά για όσα δεν γράφονται και δεν λέγονται ευθαρσώς στα κείμενα. Επίσης μας βοηθά να ταυτίσουμε 8 Βλ. ενδεικτικά την εικαστική συμβολή του Θέμου ́ννινου στα έντυπα Ασμοδαίος και Το Άστυ. Μία συλλογή χαρακτηριστικών δημιουργιών του στο: Βελιανίτης 1924. Το λυρικό θέατρο και η μουσική σαλονιού στον ελληνόφωνο περιοδικό... 163 πρόσωπα και καταστάσεις με ονόματα. Συν τοις άλλοις, συντελεί στην κατανόηση της πρόσληψης των πολιτιστικών φαινομένων, καθώς φανερώνει το έρος της απήχησης γεγονότων και προσώπων της κοινωνικής ζωής. Τέλος, μέσα από την ανάλυση της εικονογράφησης αντιλαμβανόμαστε πληρέστερα τις προτιμήσεις της κάθε κοινωνίας και την τρέχουσα αισθητική. Θα πρέπει να τονιστεί εδώ ότι σε κάποιες περιοδικές εκδόσεις η εικονογράφηση δεν είναι συνοδευτική, αλλά συνιστά κεντρικό τμήμα της βασικής αναγνωστικής ́λης. Ωστόσο, η σημαντικότερη έκφανση της μουσικής στον περιοδικό Τ́πο του 19ου αιώνα είναι η δημοσίευση των ίδιων των μουσικών έργων. Θα σταθόμε λίγο περισσότερο σε αυτήν την κατηγορία προκειμένου να υπερτονίσουμε την ανεκτίμητη αξία του σκέλους αυτό για τη σ́γχρονη μουσικολογική και θεατρολογική έρευνα. Εντός λοιπόν της αναγνωστικής ποικίλης ́λης των ελληνικών περιοδικών του 19ου αιώνα περιλαμβάνονται, υπό τη μορφή μουσικής παρτιτόρας, αποσπάσματα ελληνικών ή ευρωπαϊκών λυρικών έργων, διασκευές, παραφράσεις και μεταγραφές για κλειδοκ́μβαλο και φωνή (σπανίως και για άλλα μουσικά όργανα), καθώς και ποικίλα έργα μουσικής σαλονιό (άσματα, χοροί, σολιστικά έργα). Τέλος, υπό τη μορφή κειμένου, οπερατικά λιμπρέτα και συνόψεις αυτών. Ας σημειωθεί ότι η συγκέντρωση του ειδικό αυτό υλικό που αφορά ιδιαίτερα στην πρωτογενή δημιουργία της εποχής, δεν έχει ως σήμερα καταγραφεί, ότε έχει περιληφθεί στους εργογραφικός καταλόγους των Ελλήνων συνθετών. Πρόκειται για μεγάλης αξίας παρακαταθήκη της ελληνικής μουσικοθεατρικής δημιουργίας, η οποία παραμένει εν πολλοίς άγνωστη στη σημερινή μουσικολογική και θεατρολογική έρευνα – θα προσθέσουμε και τη φιλολογική έρευνα, καθώς αρκετά έργα παρουσιάζουν και στιχουργικό ενδιαφέρον. Τι είδους παρτιτόρες και γιατί δημοσιέονται; Οι δημοφιλέστερες μελωδίες, τα highlights, όπως θα λέγαμε σήμερα των οπερατικών επιτυχιών, διασκευάζονται για οικιακά όργανα και χρησιμέουν ακόμη και ως θέματα για διδακτικές ασκήσεις. Αμέτρητες τέτοιες μεταγραφές όπερας υπό μορφήν αριών, οργανικής μουσικής ή ποτ-πουρί δημιουργόνται και προορίζονται ειδικά για «σπιτική» κατανάλωση. Με τον τρόπο αυτό, η όπερα ως είδος 164 Αύρα Ξεπαπαδάκου - Αλέξανδρος Χαρκιολάκης εκλαϊκέεται και μαζικοποιείται, αφό είναι πλέον προσπελάσιμη ακόμη και όταν η παρακολόθηση μιας παράστασης αντενδείκνυται για μία οικόσιτη κυρία ή δεσποινίδα. Οι απλοποιημένες συνήθως πιανιστικές και άλλες οργανικές μεταγραφές επιτρέπουν στον μέσο εκτελεστή ενός μουσικό οργάνου να αναπλάσει τις εμπειρίες μιας θεατρικής παράστασης.9 Ως προς το ρεπερτόριο, η ιταλική κυρίως όπερα αποτελεί τη μεγαλ́τερη και πλουσιότερη δεξαμενή, η οποία παραμένει ανεξάντλητη περίπου μέχρι τα τέλη του αιώνα, οπότε θα προσμιχθεί με άλλα μουσικά ́δατα προερχόμενα από τον χώρο του ελαφρό μουσικό θεάτρου (σουξέ της οπερέτας και της επιθεώρησης). Δέτερο, δημοφιλέστατο μουσικό είδος που κατέχει επαξίως περίοπτη θέση στις σελίδες των περιοδικών είναι οι παντός τ́που χοροί. Οι χορευτικοί ρυθμοί πλημμυρίζουν τα σαλόνια του 19ου αιώνα ενισχ́οντας τη χρηστική πλευρά της μουσικής σαλονιό. Βαλλισμοί, πόλκες, μαζόρκες, πόλκες-μαζόρκες, ρεδόβες, τυρολιέν, μπαλάντες, βαρκαρόλες, ποιμενικά, οριεντάλ, αλλά και… καλαματιανά, μεταγραφές ελληνικών παραδοσιακών χορών με δυτικότροπη αρμονία για δυτικά μουσικά όργανα. Πρόκειται για μία ιδιότυπη όσμωση της εθνικής παράδοσης με ένα αστικό ευρωπαϊκό έθος: οι παραδοσιακοί χοροί με τον τρόπο αυτό εισβάλλουν στα σαλόνια και αστικοποιόνται.10 Τα έργα αυτά, άλλοτε συντίθενται για να χορευτόν και άλλοτε όχι, επομένως η εκτέλεσή τους άλλες φορές συνδέεται με οργανωμένες χοροεσπερίδες και άλλες με μουσικές βραδιές σε κλειστό κ́κλο. Πάντως ο μεγάλος αριθμός που σώζεται υποδηλώνει την ευρεία διάδοσή τους. Παράλληλα οι Έλληνες συνθέτες του 19ου αιώνα δημοσιέουν πολυάριθμα πρωτότυπα μουσικά έργα, κατά τις υφολογικές επιταγές της τρέχουσας αισθητικής του ευρωπαϊκό ρομαντισμό, τα οποία σαφώς προορίζονται κυρίως για εκτελέσεις «κεκλεισμένων των θυρών». Το ρεπερτόριο αυτό περιλαμβάνει, εκτός από μεταγραφές και χορός, ποικίλου ́φους άσματα για φωνές και μουσικά όργανα, τα οποία μελοποιόν στίχους Ελλήνων και Ευρωπαίων ποιητών και κινόνται γ́ρω από τη ρομαντική θεματολογία της εποχής. Θα θέλαμε να επισημάνουμε ανάμεσα στα έργα αυτά, εκείνα που 9 (Ρωμανό 2006, 55-56). 10 (Ξεπαπαδάκου 2013, 81-82). Το λυρικό θέατρο και η μουσική σαλονιού στον ελληνόφωνο περιοδικό... 165 ανήκουν σε δ́ο διακριτές θεματικές και υφολογικές κατηγορίες: τα εθνικά άσματα και τα αφιερωματικά έργα. Τα «εθνικά άσματα» ή canzonette greche έχουν επτανησιακή καταγωγή και εκπορέονται από την προσπάθεια δημιουργίας εθνικής μουσικής, κοινή σε Επτανήσιους συνθέτες όπως ο Καρρέρ, ο Ξ́νδας, ο Τζανής-Μεταξάς κ. α.11 Πρόκειται για μία παράδοση η οποία συνεχίζεται έως τις αρχές του 20ό αιώνα και τις επόμενες γενεές Ελλήνων συνθετών, πάντα με γνώμονα την απόδοση της ελληνικότητας, του εθνικό χρωματισμό στη μουσική. Όσο τα χρόνια περνόν και η Αθήνα αναβαθμίζεται σε αστικό τ́που πρωτέουσα, οι μουσικοί που δρουν εκεί, στρέφονται προς ένα είδος στοχευμένου αφιερωματικό τραγουδιό, συνήθως υπό τη μορφή εμβατηρίου ή ́μνου, που απευθ́νεται σε σ́γχρονες διακεκριμένες προσωπικότητες από την πολιτική ή κοινωνική δράση (εστεμμένοι, πολιτικοί άρχοντες, ευεργέτες). Παράλληλα σχολιάζουν μουσικά συγκεκριμένα τρέχοντα ιστορικά γεγονότα ή επετείους, εκδηλώσεις, τελετές κ. α. (βασιλικοί γάμοι, Προσάρτηση Ηπείρου και Θεσσαλίας, Ολυμπιακοί Αγώνες). Για να ερμηνέσουμε την παρουσία μουσικών έργων όπως όσα περιγράφηκαν παραπάνω στα περιοδικά ποικίλης ́λης του 19ου αιώνα, θα πρέπει πρώτα να εξετάσουμε ποιοι σκοποί επιτελόνται μέσω της δημοσίευσής τους. Ένα περιοδικό, λοιπόν, της εποχής που επιλέγει να συμπεριλάβει πεντάγραμμα στις σελίδες του… • Πρώτον, προσφέρει στους αναγνώστες του ένα δώρο το οποίο θα ήταν δ́σκολο, σε άλλη περίπτωση, να αποκτήσουν. Ο πρώτος μουσικός εκδοτικός οίκος ιδρ́εται πολ́ αργά στην Αθήνα, στα μέσα της δεκαετίας του 1880.12 Έως τότε ο μόνος τρόπος για να προμηθευθεί κανείς ένα μουσικό έργο ήταν να το παραγγείλει από το εξωτερικό σε ακριβή, εισαγόμενη έκδοση. • Δέτερον, μία δημοσίευση στον Τ́πο αποτελεί μία μορφή έκδοσης και διάδοσης του έργου των συνθετών, οι οποίοι επίσης είχαν πολ́ μικρά περιθώρια να τυπώσουν τις δημιουργίες τους. 11 (Συναδινός 1922, 144-145). 12 Ο μουσικός εκδοτικός οίκος του Ζαχαρία Βελουδίου αρχίζει να λειτουργεί στα μέσα της δεκαετίας 1880, όπως προκ́πτει από δημοσιευμένες αγγελίες στον αθηναϊκό Τ́πο. Βλ. και Ξεπαπαδάκου, 2013, 202-203. 166 • Αύρα Ξεπαπαδάκου - Αλέξανδρος Χαρκιολάκης Τρίτον, το περιοδικό επενδ́ει στην ποιότητα, εντάσσοντας την τέχνη στην κ́ρια ́λη του, προσβλέποντας, κατ’ επέκταση στην άξηση του κ́ρους και των συνδρομών του. Η μουσική και τότε και τώρα αποτελεί μέσω ανάδειξης, προβολής και –ας μην φοβηθόμε τον όρο– διαφήμισης του εντ́που. Εν προκειμένω, η ένθετη μουσική απευθ́νεται σε δ́ο μερίδες του αναγνωστικό κοινό με αυξάνουσα καταναλωτική δυναμική: τις γυναίκες και τη νεολαία. Με τη μουσική προσφορά, λοιπόν, το έντυπο κολακέει το κοινωνικό γόητρο της αστικής τάξης, καλ́πτοντας παράλληλα ποικίλες κοινωνικές και συναισθηματικές ανάγκες της: κοινωνικότητα, ψυχαγωγία, προσέγγιση του άλλου φ́λου, καλλιτεχνική έκφραση, ψυχική εκτόνωση.13 Δεν μπορόμε εδώ να μην παρατηρήσουμε ότι η πρακτική αυτή διαμορφώνει με έμμεσο τρόπο και νέες αγοραστικές ανάγκες, όπως η απόκτηση ενός πιάνου, με το οποίο θα απολαμβάνει η οικογένεια τη μουσική συλλογή που διαθέτει. Το pianoforte τον 19ο αιώνα υπήρξε το απόλυτο μουσικό όργανο που καταλάμβανε περίοπτη θέση στην αστική εστία. Ήταν συνάμα αντικείμενο της μόδας, αλλά και κοινωνικό υποκείμενο, συνδεδεμένο άρρηκτα με την άνοδο της αστικής τάξης και την κοινωνική της έκφραση. Το πιάνο αποτελεί κεντρικό σημείο αναφοράς της αστικής οικογένειας, καθώς η παρουσία του πιστοποιεί την κοινωνική της θέση και προσδιορίζει την κοινωνική της ζωή.14 Επιχειρώντας να σκιαγραφήσουμε το κοινό-στόχο, διαπιστώνουμε ότι οι κ́ριες αποδέκτριες των μουσικών σελίδων των περιοδικών είναι οι φιλόμουσες συνδρομήτριες. Πρόκειται για εγγράμματες, καλλιεργημένες αστές ή θυγατέρες παλαιών αριστοκρατικών οικογενειών, ή ακόμη και ευρωπαίες που έχουν εγκατασταθεί στην Ελλάδα. Σε μία εποχή κατά την οποία η πλειονότητα του ελληνικό γυναικείου πληθυσμό είναι αναλφάβητη, η εκμάθηση μουσικής και χορό αποτελεί κοινωνικό προσόν για την εξευρωπαϊσμένη Ελληνίδα. Η ικανότητα να παίζει ένα μουσικό όργανο 13 ́ννινος 1891, 113-115. Το κείμενο συνεχίζει με τις εξής πικρές διαπιστώσεις: «Ότε η νεανίς κατώρθωνε να μάθη και ολίγο πιάνο εθεωρείτο το άκρον άωτον της γυναικείας ευρωπαϊκής μορφώσεως». 14 Μητσάκης 1887, 75: «Το κλειδοκ́μβαλον δεν λείπει από της αιθόσης, ήτις στολίζεται επίσης καταλλήλως – έστω και αν προς τότο τα λοιπά δωμάτια πρέπει να απομείνωσι γυμνά και παριστώντα διαμερίσματα προστ́χου ξενοδοχείου». Το λυρικό θέατρο και η μουσική σαλονιού στον ελληνόφωνο περιοδικό... 167 καθιστά μία νέα κοπέλα άξια μέλλουσα κυρία του σπιτιό, ενώ η κατοχή ενός πιάνου ισοδυναμεί με απόδειξη πλότου, κ́ρους, και καλής προίκας.15 Προς το τέλος του αιώνα, μάλιστα, διατυπώνονται και οι πρώτες φεμινιστικές αντιρρήσεις από την Καλλιρρόη Παρρέν για το πρότυπο της γυναίκας-κόκλας, που έχει ως μοναδικό προορισμό το ντ́σιμο, τις επισκέψεις, το πιάνο και την «ελαφράν εργολαβίαν».16 Θα δώσουμε εδώ ορισμένους τίτλους εντ́πων που δημοσιέουν παρτιτόρες. Πρόκειται κατά κ́ριο λόγο για περιοδικά ποικίλης ́λης και ημερολόγια: Εκλεκτ́ μυθιστορήματα, Εθνικόν Ημερολόγιον, Ποιητικός Ανθ́ν, Το Άστυ. Επίσης, παρτιτόρες περιέχονται ως δώρο σε περιοδικά που απευθ́νονται σε κυρίες, όπως η Πηνελόπη. Στη δ́ση του αιώνα αρχίζουν να κυκλοφορόν εξειδικευμένα μουσικά έντυπα όπως η Μουσική Εφημερίς και η Ευτέρπη. Κλείνουμε διαπιστώνοντας ότι, τηρουμένων και μη τηρουμένων των αναλογιών, από τότε μέχρι σήμερα τα έντυπα φαίνεται ότι μεταχειρίζονται παρόμοιες προωθητικές πρακτικές προσφέροντας ένθετη μουσική σε ποικίλες μορφές: παρτιτόρες, δισκάκια, κασέτες, C. D. Βιβλιογραφ́α Ballstaedt, Andreas & Widmaier, Tobias: Salonmusik. Zur Geschichte und Funktion einer bürgerlichen Musikpraxis. Steiner-Verlag, Stuttgart, 1989. Bellingham, Jane: ‘Salon music’, στο The Oxford Companion to Music. Oxford Music Online. Oxford University Press, πρόσβαση στις 29 Δεκεμβρίου, 2014, http://www.oxfordmusiconline. com/subscriber/article/opr/t114/e5868. Βαρίκα, Ελένη: Η εξέγερση των Κυρίν. Η γένεση μιας φεμινιστικής συνείδησης στην Ελλ́δα 1833-1907. Ίδρυμα Έρευνας και Παιδείας της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα, 1987. 15 (Βαρίκα 1987, 50). 16 Βλ. το άρθρο της Παρρέν στην Εφημερίδα των κυρίν 8/3/1887. Πάντως η ίδια η Καλλιρρόη Παρρέν υπήρξε η οικοδέσποινα ενός πολυσ́χναστου φιλολογικό και καλλιτεχνικό σαλονιό των Αθηνών, στο οποίο συγκεντρωνόταν η αφρόκρεμα του δημοσιογραφικό, λογοτεχνικό, καλλιτεχνικό και επιστημονικό κόσμου. Βλ. Παπακώστας 1988, 72-74. Ο αναφερόμενος στο φλερτ όρος «ελαφρά εργολαβία» από τα Απομνημονέματα του Ανδρέα Συγγρό, 1998, 128-133, όπου περιγράφονται οι συναθροίσεις στα αθηναϊκά σαλόνια του 1860. 168 Αύρα Ξεπαπαδάκου - Αλέξανδρος Χαρκιολάκης Βελιανίτης, Θεόδωρο Α.: Θέμος Άννινος, 1878-1916. Ελευθερουδάκης, Αθήνα, 1924. Αλήθεια, 7/12/1871, 1-2. ́ννινος, Χαράλαμπος: «Το Ωδείον», Εστία, τόμος 31, αρ. 8, Ιανουάριος-Ιόνιος 1891, 113-115. Εφημερίς των κυρίν, 8/3/1887. Λυτ, Χριστιάνα: Μια Δανέζα στην αυλή του Όθωνα. Μαρτυρία της εποχής. Σημειωματ́ριο, ημερολόγιο, γρ́μματα (μετάφραση, επιμέλεια, σχόλια: Αριστέα Παπανικολάου–Κρίστενσεν). Ερμής, Αθήνα, 1988. Μάουρερ, Γ. Λ.: Ο ελληνικός λαός, (μετάφραση: Ο. Ρομπάκης). Αφοί Τολίδη, Αθήνα, 1976. Μητσάκης, Μιχαήλ: «Η ζωὴ εις την πρωτέουσαν (Το θέρος)» Αφηγήματα, (εισαγωγή: Κατερίνα Δόσμενη, επιμέλεια: Δημήτρης Λέκκας). Συλλογή, Αθήνα, 1995. Πρωτοδημοσιέθηκε στην Εστία, 24/5/1887. Ξεπαπαδάκου, Άρα: Πάλος Καρρέρ, Fagotto Books, 2013. Παπακώστας, Γιάννης: Φιλολογικ́ σαλόνια, φιλολογικ́ καφενεία και στέκια της Αθήνας (1880-1930). Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα, 1988. Ρωμανό, Καίτη: Έντεχνη ελληνική μουσική στους νεότερους χρόνους. Κουλτόρα, 2006. Συγγρός, Ανδρέας: Απομνημονέματα, (επιμ. ́λκης Αγγέλου, Μαρία Χριστίνα Χατζηιωάννου). τόμος Β΄, Εστία, Αθήνα, 1998. Συναδινός Θεόδωρος Ν.: Το ελληνικό τραγόδι. Πέντε διαλέξεις - Συναυλίαι, (πρόλογος: Γ. Τσοκόπουλος). Εκδοτικά καταστήματα Ακροπόλεως, Εν Αθήναις, 1922. Συναδινός, Θεόδωρος Ν.: Ιστορία της Νεοελληνικής μουσικής 18241919. Τ́ποις «Τ́που», Αθήνα, 1919. Ωδείον Αθην́ν. Μουσικός και Δραματικός Σ́λλογος, 1996. ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ ΤΌΜΩΝ Α΄, Β΄, Γ΄, Δ΄ ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ ΤΌΥ Α΄ ΤΌΜΌΥ Πρ́λογος (Κ. Α. Δημάδης) ............................................................. 21 1. Εννοιολογ́σεις των κρ́σεων Βασιλικ́ Παπαγεωργ́ου: Κρισιακό τοπίο και ΜΜΕ: μετατοπίσεις του δημόσιου λόγου και νέα πολιτισμικά πρότυπα στην περίπτωση της ελληνικής τηλεόρασης ............................ 31 Παρασκεύ Δεληκάρη: Απόπειρες αμφισβήτησης της «κρίσης» ως ηγεμονικής πολιτισμικής μεταφοράς, με όρους κοινωνιολογίας της τέχνης ......................................................................... 65 Κώστας Θεολ́γου: The “priblic” (a modern-Greek particularity) and public space in modern Greece ........................................... 81 2. Μεταβολ́ς του θρησκευτικού παραδέγματος Aθανάσιος Σωτ. Τζιερτζ́ς: Εκκλησιαστική συνέχεια και ρήξη μετά την προσάρτηση των Νέων Χωρών: οι θέσεις του Μητροπολίτου Σερρών Αποστόλου Χριστοδόλου (1909-1917) για τις σχέσεις Εκκλησίας – Πολιτείας και η στάση του απέναντι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και την Εκκλησία της Ελλάδος ........................................................................................ 99 Μ. Γ. Βαρβούνης, Νάντια Μαχά – Μπιζούμη: Συνέχειες και ασυνέχειες στην ελληνική παράδοση των ιερατικών αμφίων (19ος‒20ός αιώνας) .................................................................. 125 Carlos Martínez: Με το βλέμμα στο Ισλάμ. Ο διάλογος μεταξ́ Μανουήλ Β´ και ενός Mudarris ................................................ 147 Μάρη Μαργαρώνη: Η εξάπλωση της Μπαχάι Πίστης από το Ιράν στην Ελλάδα: Συμβολή στην ιστορία και τον πολιτισμικό βίο των ελληνικών θρησκευτικών μειονοτήτων ...................... 159 Αλ́ξανδρος Σακελλαρ́ου: Μορφές αθεΐας στη σ́γχρονη ελληνική κοινωνία: πολιτισμικές ρήξεις εντός ενός ελληνορθόδοξου κοινωνικό περιβάλλοντος .............................. 179 Δημ́τρης Αγγελ́ς: Η πρόσληψη των νεοορθοδόξων από τα περιοδικά λόγου και στοχασμό .............................................. 197 3. Μεταβολ́ς του πολιτικού / οικονομικού παραδέγματος 3.1. Κοινωνικοί μετασχηματισμοί και ιδεολογικές αναζητήσεις στο ́στερο Βυζ́ντιο και στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας Daniel Hernández San José: The Perception of Justinian in the Latin West: Considerations from Dante’s Works ..................... 211 Χαράλαμπος Μηνάογλου: Επιστροφή, συνέχεια ή καινά δαιμόνια; Ο άλλος «Ελληνισμός» του Πλήθωνα .......................... 225 Στ́λιος Μουζάκης: Πρακτικές, συμπεριφορές και ρήξεις στον αγροτικό κόσμο. Βροντολόγια-σεισμολόγια-νομοκανόνες 17ου-18ου αιώνα. Καταχρηστικές παρεκκλίσεις στη διαχείρισή τους .................................................................................... 237 Tudor Dinu: Οι ηγεμονίες του Νικόλαου Μαυροκορδάτου στη Βλαχία – ορόσημο στον τρόπο διακυβέρνησης των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών; ............................................................. 265 Stefan Petrescu: Συνέχειες και ασυνέχειες στην οργάνωση και τη λειτουργία του ελληνόφωνου κόσμου των παραδουνάβιων ηγεμονιών κατά το πρώτο μισό του δέκατου ένατου αιώνα .... 281 3.2. Κοινότητες σε μετ́βαση και η συγκρότηση των θεσμ́ν του νεοελληνικό κρ́τους Ντ́να Μουστάνη: Αφομοίωση και διάκριση: οι κοινότητες των Οθωμανών και Εβραίων στο Βόλο μετά την προσάρτηση .... 295 Νικ́λαος Αναστασ́πουλος: Από την Οθωμανική περίοδο στο Ελληνικό κράτος: πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις για την περιοχή των Ιωαννίνων ..................................................... 311 Ιωάννης Μ. Μπακιρτζ́ς: Η μετάβαση από το 19ο στον 20ό αιώνα για τις πόλεις του βορειοελλαδικό χώρου – η περίπτωση των αστικών κέντρων της δυτικής Θράκης, όπως αποτυπώνεται στις επίσημες οθωμανικές επετηρίδες και λεξικά και στη γαλλόφωνη Επετηρίδα της Ανατολής ............... 325 Αργύριος Ν. Γιανν́λος: Παραβατικές συμπεριφορές και η ποινική τους όψη στις εκλογές του Ελληνικό κράτους 1867-1872. Ένας πίνακας ποινών του Υπουργείου Δικαιοσ́νης (1873) 341 Σοφ́α Αλεξ́α Παπαζαφειροπούλου: Ο ρόλος της αυτοκίνησης στην κουλτόρα του ελέθερου χρόνου των ελληνικών μεσαίων και κατώτερων τάξεων κατά την περίοδο 1950–1970 367 3.3. Ιδεολογικές κρίσεις και συγκρόσεις και η ιστοριογραφική τους αποτ́πωση (19ος-20ός αι.) Αριάδνη Μουταφ́δου: Der “heilige Kampf” und das “revolutionäre Element”. Kontinuität und Diskontinuität in Krisen- und Übergangszeiten .................................................. 389 Dimitris Miguel Morfakidis-Motos: Η ελληνική εθνεγερσία στον ισπανικό Τ́πο (1821-1830). Μια εισαγωγική μελέτη 403 Matilde Morcillo: La crisis griega de 1909: La Liga Militar y la Asamblea revisionista griega a través de la correspondencia diplomática ................................................................................ 423 Χριστ́να Βαμβούρη, Δημ́τρης Μαυρ́δης: Ασυνέχεια και ρήξη της ελληνικής κοινωνίας στις μετεμφυλιακές δεκαετίες, 1950-1981 ..................................................................................... 437 3.4. Στ́σεις απέναντι στην αρχαιότητα Αικατερ́νη Λεύκα: Συνέχειες και ασυνέχειες στις εκπαιδευτικές απόψεις του Αδαμάντιου Κοραή ...................................... 457 Βασ́λης Μπακούρος: Η ρητορική αναπαλαίωση και «οι της αρχαιότητος πλίνθοι» στο εκπαιδευτικό οικοδόμημα του Γένους. Ένα ανέκδοτο προσφώνημα του 1706, έργο του Αντωνίου Βυζαντίου, προς τον πατριάρχη Γαβριήλ Γ΄ .................... 467 Γεώργιος Κοντογιώργης: Σχετικά με το τέλος της αρχαιότητας 483 3.5. Διαβαλκανικές και διευρωπαϊκές σχέσεις Ελεονώρα Ναξ́δου: Η Ιδέα της Συνέχειας του Ελληνικό Έθνους στην Ιστοριογραφική Αφήγηση των Διανοόμενων της Βουλγαρικής Αναγέννησης ................................................ 505 Γεώργιος Δ. Παναγ́πουλος: Έλληνες και Πανσλαβισμός με βάση την αρθρογραφία του Κονσταντίν Λεόντιεφ: Η ρηγμάτωση των βεβαιοτήτων ή η επιβεβαίωση της ρήξης; ............. 521 Ekkehard W. Bornträger: Παράδοση, εθνική ταυτότητα και εκσυγχρονιστικά οράματα στην ελληνική και ρουμανική δοκιμιογραφία του μεσοπολέμου: Θεοτοκάς και Cioran ............. 547 Χρ́στος Γραμματ́κας: Το εγχείρημα της ελληνοτουρκικής φιλίας στην ιστορική του προοπτική: οι μορφωτικές και πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξ́ των δ́ο χωρών στο διάστημα 1955-1964 .................................................................... 565 Ηλ́ας Γ. Σκουλ́δας: Συνέχειες και ασυνέχειες στις ελληνο-αλβανικές σχέσεις: η ελληνική πολιτική σε περιφερειακές εντάσεις 575 Στράτος Ν. Δορδανάς: Ο κουμπάρος-βασιλιάς και η διαφ́λαξη της εδαφικής ακεραιότητας: Από τη βουλγαροφαγία των Βαλκανικών Πολέμων στη γερμανόφιλη αναδίπλωση του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ................................................... 593 Δημ́τρης Κ. Αποστολ́πουλος: Συνέχειες, ασυνέχειες, ρήξεις στη σχέση Ελλήνων-Γερμανών: από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Κατοχή στον Ψυχρό Πόλεμο και την Ευρωπαϊκή Ενοποίηση ................................................................................. 605 4. Η εκπάδευση και οι προκλ́σεις των θεσμικών αλλαγών 4.1. Ζητήματα ιστορίας της εκπαίδευσης, μειονοτική εκπαίδευση και σ́γχρονες εκπαιδευτικές αλλαγές Ευστράτιος Βαχάρογλου: Η ηθική διαπαιδαγώγηση των αγοριών και κοριτσιών τον 19ο και αρχές 20ό αιώνα μέσα από εγχειρίδια Ηθικής και Παιδαγωγικά κείμενα: μία πρώτη προσέγγιση ....................................................................................... 623 Ευαγγελ́α Καλεράντε: Ελληνική εκπαιδευτική πολιτική για την τεχνική εκπαίδευση: από την πολιτική των προθέσεων στη νομοθεσία (1860-2013) .................................................... 641 Κωστ́ς Τσιούμης: Πολιτικές διαχείρισης της μειονοτικής παρουσίας στην ελληνική εκπαίδευση 1923-2000 .................... 661 Μαριάνθη Παλάζη: Μια περίπτωση δίκης στο Διαρκές Εθνικό Μικτό Συμβόλιο: η «Δίκη των Αρχιγενείων Καθιδρυμάτων» Επιβατών Θράκης 1887-1892/1894 ....................................... 679 Κωστάντω Μπαρούτα – Ξ́ρρα: Η παιδεία στο χώρο της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας από την ίδρυση του αλβανικό κράτους μέχρι σήμερα .............................................................. 697 4.2. Συνέχειες, ασυνέχειες και ρήξεις στα σχολικ́ εγχειρίδια. Ζητήματα διδακτικής Φωτειν́ Πατεινάρη: Οι εκπαιδευτικές αλλαγές στο πλαίσιο των νέων δεδομένων που θέτει η πολυπολιτισμικότητα: το παράδειγμα των σχολικών εγχειριδίων σ́γχρονης ιστορίας 715 Αγγελικ́ Μουζακ́τη: Από τη μία και μοναδική ιστορική αλήθεια στις πολλαπλές αναγνώσεις του ιστορικό παρελθόντος. Οι τομές και οι αλλαγές στην ελληνική μέση εκπαίδευση αναφορικά με τον τρόπο διδασκαλίας της ιστορίας. Θεωρητικά / Ιδεολογικά ζητήματα και προβληματισμοί ...... 741 Encarnación Motos Guirao: La idea de Bizancio y el helenismo en los manuales escolares espãoles de finales del siglo XIX y principios del XX ....................................................................... 759 Κλεον́κη Δρούγκα: Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) στα ελληνικά διδακτικά εγχειρίδια Ιστορίας (δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης) της περιόδου 1950-1974 ................................ 777 Ν́κος Ρουμπ́ς: Η θέση της λογοτεχνίας στη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως ξένης γλώσσας .......................................... 791 Τριαντάφυλλος Η. Κωτ́πουλος: Πράξη και διδασκαλία της «Δημιουργικής Γραφής» στη σ́γχρονη ελληνική πραγματικότητα 801 Ana Elakovic – Nenadovic, Vojkan Stojičić: Ο ρόλος της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας στη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής στο Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου .............................................. 823 Μαρ́να Κοκκιν́δου, Λ́δα Τριανταφυλλ́δου: Το προφίλ του σπουδαστή της ελληνικής γλώσσας στο επίπεδο επάρκειας: Διδακτικές προκλήσεις και προτάσεις .................................... 839 Anka Rađenović: Corrective feedback and its influence on L2 learners’ performance .............................................................. 861 Stefan Dumitru: Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στην ανώτερη στρατιωτική εκπαίδευση: το πεπρωμένο ενός μαθήματος ..................................................................................... 873 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΜΩΝ Β΄, Γ΄, Δ΄, Ε΄ ............................................. 883 ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ ΤΌΥ B΄ ΤΌΜΌΥ Πρ́λογος (Κ. Α. Δημάδης) .......................................................... 21 5. Συν́χειες, ασυν́χειες, ρ́ξεις στη λογοτεχν́α 5.1. Σημειωτικοί κ́δικες και γλωσσικ́ παίγνια Ελ́νη Κ́λλια: Σκιές και σώματα, φωνές στη σιωπή. Περιπτώσεις ονομάτων στο πεζογραφικό έργο του Γιάννη Σκαρίμπα ..................................................................................... 31 Λ́ζα Μαμακούκα: «Λέξεις-ασπάλακες», «λέξεις-φουρνέλα»: Οι γλωσσικές επιλογές ως μέσο κατάλυσης θεσμών στα μυθιστορήματα του Πάλου Μάτεσι ................................................... 45 Ευάγγελος Λ. Ντάβας: Έρως- Θάνατος: Η ρήξη των φραγμών στον Παλαιό των ημερ́ν του Πάλου Μάτεσι ........................ 61 5.2. Ο λόγος της κριτικής και της διανόησης: επιτελέσεις του κανόνα Δημ́τρης Βλαχοδ́μος: Ένας πρώιμος κανόνας της ‘‘γενιάς του τριάντα’’: Πέτρου Σπανδωνίδη, Η πεζογραφία των νέων (1929-1930), Θεσσαλονίκη 1934 ................................................ 75 Σάββας Καράμπελας: Η συνέχεια της εθνικής ποίησης: Τα κριτήρια και οι αποκλεισμοί από τον κανόνα του Αντρέα Καραντώνη ................................................................................... 91 Andria Michael: Η αναβίωση του αρχαίου ελληνικό δράματος και η νομιμοποίηση της ιστορικής συνέχειας στις αρχές του 20ό αιώνα στην Ελλάδα ......................................................... 103 Βασ́λης Α. Μπογιατζ́ς: «Τηλέφωνα του Επέκεινα»: Έλληνες διανοόμενοι ως δημιουργοί (performers) και αποκλειστικοί αντιπρόσωποι υπερβατικών οντοτήτων και Απολ́των (Μεσοπόλεμος-Μεταπολεμική περίοδος) ............................. 115 Βενετ́α Αποστολ́δου: Γεώργιος Ζώρας και Λίνος Πολίτης: Οι περιορισμοί του πανεπιστημιακό θεσμό και το συμβολικό κεφάλαιο της Νεοελληνικής Φιλολογίας ............................... 143 Ν́κος Φαλαγκάς: Η κριτική του ημερολογίου στην Ελλάδα: από την καταδίκη στη μίμηση ............................................... 159 Σωτηρ́α Σταυρακοπούλου: Τομές και ρήξεις στη λογοτεχνία της Θεσσαλονίκης .................................................................... 179 5.3. Η πρόσληψη της αρχαιότητας και του Βυζαντίου Συμεών Δεγερμεντζ́δης: Ο ρόλος της χρονικής ασυνέχειας στις διακειμενικές νοηματοδοτήσεις του λογοτεχνικό μ́θου 197 Calliopi Dourou: Μεταξ́ αναγεννησιακό ουμανισμό και πρόδρομων μορφών Νεοελληνικής εθνικής αφ́πνισης: αναψηλαφώντας την επική παράδοση του Ομήρου στην Ιλίδα του Νικόλαου Λουκάνη (1526) .................................. 209 Γιάννης Ξούριας: Εκθρονίζοντας τον «Νέον Ανακρέοντα» ..... 229 Georgia Pateridou: Continuities and discontinuities: Kostis Palamas’ cultural politics at the end of the nineteenth century 245 Πολυξ́νη Κ. Μπ́στα: «Η ιερή τάξη των πραγμάτων»: στοιχεία του υπερβατικό στα βυζαντινά έργα του ́γγελου Τερζάκη 255 Ευανθ́α Νικολαΐδου: Η «μυθική» μορφή του τελευταίου αυτοκράτορα του Βυζαντίου σε έργα της νεοελληνικής λογοτεχνίας ......................................................................................... 265 5.4. Μετ́φραση και πολιτισμική διαμεσολ́βηση – Λογοτεχνικ́ ρέματα και συγκριτολογικές προσεγγίσεις Andreas N. Michalopoulos: Translating and interpreting Ovid’s Heroides in 19th century Greece: Philippos Ioannou and his Φιλολογικ́ Π́ρεργα ................................................................. 287 Charilaos N. Michalopoulos: Literary transfers and cross-cultural exchanges in the Greek speaking world at the turn of the 20th century: the verse translation of Ovid’s Metamorphoses by A.S. Kasdaglis (1908) ........................................................... 299 Μαρ́α Σεχοπούλου: Αντιδάνεια: η αρχαιόθεμη τραγωδία του Στρίντμπεργκ «Hellas» και η άγνωστη μεταφραστική τ́χη της στην Ελλάδα ....................................................................... 315 Cristiano Luciani: H βιβλιοθήκη Μουτζάν. Η ιταλομάθεια της Ελισάβετ Μαρτινέγκου (1801-1832) ...................................... 329 Μιχάλ Λειβαδιώτης: Ο Ν. Λόντζης μεταφραστής του Hegel: οι μεταφράσεις για τον Σολωμό .............................................. 347 Βασιλικ́ Μ́σιου: Ο ρόλος της ποιητικής μετάφρασης στη διαμόρφωση της νεοελληνικής γλώσσας και ποίησης ............... 359 Χριστ́να – Γεωργ́α Κασ́νη: Ο ελληνικός Joyce: Μια αμφίδρομη σχέση .............................................................................. 373 Dimitra Chrysovitsanou: L’eco del Futurismo Italiano in Grecia – Il caso di Giorgio Theotokas .................................................. 389 Nicole Votavová Sumelidisová: Η γυναίκα και το γυναικείο σώμα στην ελληνική και τσεχική υπερρεαλιστική ποίηση του μεσοπολέμου ........................................ ..................................... 403 5.5. Έμφυλος λόγος στην ποίηση και στην πεζογραφία (19ος-20ός αι.) Βαρβάρα Ρούσσου: Συνέχειες και ασυνέχειες στη γυναικεία ποίηση του 19ου και αρχών του 20ό αι. ............................... 419 Λούζα Χριστοδουλ́δου: Ρομαντικές και αντιθετικιστικές απηχήσεις στο ποιητικό έργο της Σαπφός Λεοντιάδος: «Ο ποιητής και το δάσος ή η τέχνη και η φ́σις» ......................... 437 Ν́να Παλαιού: Στα ίχνη μιας χειραφετικής φωνής των αρχών του 20ό αιώνα: η περίπτωση της Λώρας Δάφνη .................. 451 Διαμάντη Αναγνωστοπούλου: Ρήξεις της στερεοτυπικής γυναικείας εικόνας και στάσης σε κείμενα γυναικών συγγραφέων του Μεσοπολέμου .............................................. 469 5.6. Ειδολογικοί προβληματισμοί (12ος-20ός αι.) Romina Luzi: Continuity, tradition and innovation in the Palaiologan novels ................................................................................ 487 Δ́μητρα Γιανναρά: Η λειτουργία του αφηγητή και του διηγητή in mediam narrationem ........................................................... 501 Όλυμπ́α Βρακοπούλου: Οραματικά κείμενα του 16ου αιώνα 519 Θεοδώρα Ζαμπάκη: Λόγοι φιλοσόφων και άλλων σοφών για τον νεκρό Μέγα Αλέξανδρο σε ανώνυμο αιθιοπικό κείμενο και σε αραβική διήγηση που παραθέτει ο ιστορικός alTha‘ālibī (961-1038 μ.Χ.) .......................................................... 529 Μαρ́α Παραλ́δου: Πρόσληψη της νέας τέχνης – Η κλασικορομαντική αντινομία στο καταληκτικό κεφάλαιο της φιλοσοφικής πραγματείας Δοκίμιον Καλλιλογίας ήτοι Στοιχεία Αισθητικής (Ζάκυνθος, 1856) του Κωνσταντίνου Στρατόλη 547 Θάλεια Ιερωνυμάκη: Στον τόπο της διακοπής και της συνέχειας του βίου. Εκδοχές της ποίησης του νεκροταφείου στον 19ο αιώνα ........................................................................................ 563 Ν́κος Μαυρ́λος: “Πάρεργον”, “Παίγνιον” και “Διηγηματική εγκυκλοπαίδεια”: Ο “ναρκισσισμός” της νεοελληνικής δημιουργικής πεζογραφίας ως όχημα της πρώιμης νεοτερικότητας (1716-1866) .............................................................................. 581 Ειρ́νη Χατζοπούλου: Η Π́πισσα Ιώννα του Εμμανουήλ Ροΐδη: μια πρόταση πρώιμου νεωτερικό-ναρκισσιστικό μυθιστορήματος ....................................................................... 599 Φωτειν́ Λ́κα: Επίγονοι του Γιουβενάλη ή του Ορατίου; Ο Λασκαράτος, ο Ροΐδης και η Σάτιρα του 19ου αιώνα ............. 619 Κατερ́να Κωστ́ου: Από την παρωδία στο pastiche: ζητήματα ορολογίας και θεωρίας. Μια «ειδολογική» προσέγγιση του ποιήματος «Τι είπε η γκαμήλα (παστίτσιο)» του Γιώργου Σεφέρη ............................................................................ 635 Ιουλιαν́ Βρούτση: H ανατρεπτική «ποιητική του Τ́που»: ο Κωνσταντίνος Πωπ και η «επικίνδυνος [ειδολογική] καινοτομία» του νεοελληνικό χρονογραφήματος (1848) ............ 661 Λ́ανδρος Φωτεινιάς: Συνέχειες, ασυνέχειες και ρήξεις της ελληνικής πεζογραφίας στον ημερήσιο τ́πο: Ο ελληνικός λογοτεχνικός πεζός λόγος στην εφημερίδα το Άστυ, 1891-1900 ...... 689 Μαρ́α Καραΐσκου: Ρήξεις και συνέχειες στην ιστορία του νεοελληνικό διηγήματος: ο Δημοσθένης Βουτυράς και το «φάντασμα» της ηθογραφίας (1900-1930) ........................... 703 Αθηνά Κορούλη: Μετά την ηθογραφία: οι νέες κατευθ́νσεις της μεσοπολεμικής διηγηματογραφίας (1920-1940) ............ 723 5.7. Συνέχειες και ασυνέχειες στην Κρητική και Επτανησιακή Λογοτεχνία Τάσος Α. Καπλάνης: Ασυνέχειες και ρήξεις; Οι ασυγχρονίες του ομόχρονου στην κρητική λογοτεχνία (14ος-16ος αι.) .... 743 Günther S. Henrich: Ακόμα ένα –αποσπασματικό– έργο του Γ. Χορτάτση: «Η Ξεχασμένη Ν́φη» ............................................. 765 Αφροδ́τη Αθανασοπούλου: Από τις Κρητικές κωμωδίες στα σατιρικά όνειρα του Σολωμό ................................................. 785 Αναστασ́α Δανάη Λαζαρ́δου: «..από τα κόκκαλα βγαλμένοι»; Α. Κάλβος, Δ. Σολωμός, Ι. Ρίζος Νερουλός: Φαναριώτες και Επτανήσιοι στη δίνη της κρίσιμης επαναστατικής δεκαετίας 1820-1830 ................................................................................. 821 Κωστ́ς Παύλου: Από τη φιλολογία στη γενετική κριτική: (α)συνέχειες και ρήξεις στην ερμηνεία και έκδοση του πρώτου σχεδίου γραφής των Ελέθερων πολιορκισμένων του Διον́σιου Σολωμό ........................................................................ 839 Κωνσταντ́νος Φουρναράκης: Από το Μισολόγγι του Δ. Σολωμό στη Μεσολογγίδα του Α. Αντωνιάδη: μια ποιητική ασυνέχεια ................................................................................... 861 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΜΩΝ Α΄, Γ΄, Δ΄, Ε΄ ............................................. 875 ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ ΤΌΥ Γ΄ ΤΌΜΌΥ Πρ́λογος (Κ. Α. Δημάδης) ........................................................... 21 5. Συν́χειες, ασυν́χειες, ρ́ξεις στη λογοτεχν́α 5.8. Από τη γενί του 1880 στις αισθητικές αναζητήσεις του Μεσοπολέμου Γεράσιμος Ρεντ́φης: Η γενιά του 1880. Πάλος Καλλιγάς και Ανδρέας Καρκαβίτσας ................................................................. 31 Λάμπρος Βαρελάς: Κόντρα στο ρέμα: Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας και οι ρήξεις του με τη νεοελληνική κοινωνία και τις αναμονές του αναγνωστικό κοινό .......................................................... 47 Γκρατσίλλα – Φωτειν́ Καστελλάνου: Κρίση και θ́ματα στο έργο του Κωνσταντίνου Θεοτόκη Οι Σκλ́βοι στα δεσμ́ τους 61 Αγγελικ́ Λούδη: Η αναδιήγηση μιας παλιάς ιστορίας: Φρατζέσκα ντα Ρίμινι (1922) του Διον́σιου Κόκκινου .................. 73 Fatima Eloeva, Arina Reznikova: Η αισθητική του εφιάλτη στα έργα Παπαδιαμάντη και Ντοστογιέβσκι (Έγκλημα και τιμωρία και Φόνισσα). Το θέμα των ονείρων ........................... 87 Νικ́λαος Α.Ε. Καλοσπύρος: Η βιοτική μεταφορά στον Παπαδιαμάντη: Το παπαδιαμαντικό παρ́δειγμα της ρήξης ανάμεσα στη μεταφυσική ανησυχία του αστικό κόσμου και στη νηπτική ενσωμάτωση της πολιτικοοικονομικής ελλαδικής κρίσης ........................................................................................... 97 Κ. Γ. Κασ́νης: Η νεοελληνική βορειομανία: η ρήξη με το ρομαντικό παρελθόν ................................................................. 119 Βάλια Τσάιτα – Τσιλιμ́νη: Η μεταφραστική δραστηριότητα της «γενιάς του 1920»: μεταγγίζοντας όψεις πολιτισμό στην ελληνική κοινωνία ........................................................... 139 Απ́στολος Μπενάτσης: Η πολυμορφία της ποίησης του Καρυωτάκη ................................................................................ 149 Maria Caracausi: I racconti di Napoleon Lapathiotis ................ 161 Κατερ́να Δ. Σχοινά: Η μεταιχμιακή ποιητική του «απόρριχτου» Ναπολέοντα Λαπαθιώτη: «μικρά τραγόδια σε πεζό ρυθμό» ........................................................................................ 171 Tea Gamrekeli: Για μια άγνωστη πτυχή της ποίησης του Κ. Π. Καβάφη ....................................................................................... 189 Hans Eideneier: Ο Καβάφης και οι ρίζες του φιλελληνισμό ... 197 5.9. Η «γενί του 1930»: Ποίηση, Πεζογραφία, Ιδεολογία Γιάννης Δημητρακάκης: Ο Γιώργος Σεφέρης και ο γαλλικός κλασικός 17ος αιώνας ............................................................... 207 Maila García – Amorós: H οικογένεια Σεφεριάδη πριν και μετά το ’22 μέσα από την οικογενειακή αλληλογραφία ................ 229 Μαρ́α Μανδαμαδιώτου: Η φυλή και το έθνος στο δημοσιογραφικό λόγο του Στράτη Μυριβήλη (1914-1949) ............... 241 Bart Soethaert: Το Χρονικό μιας πολιτείας του Παντελή Πρεβελάκη και η «μεταβολή» της 4ης Αυγόστου 1936 ................. 257 Γεωργ́α Λαδογιάννη: Η λογοτεχνία στο μεσοπόλεμο. Απομυθοποιήσεις και αποσιωπήσεις. Το μυθιστόρημα του Θράσου Καστανάκη .................................................................. 275 Κατερ́να Μουστακάτου: Συγγενείς χαρακτήρες και αντικρουόμενες ιδεολογίες στο πεζογραφικό έργο του Γιώργου Θεοτοκά ..................................................................................... 289 Helena González – Vaquerizo: Η «μοντερνιστική» Οδ́σσεια του Νίκου Καζαντζάκη. Κλασικός και φιλοσοφικός ήρωας .. 301 Ν́κος Μαθιουδάκης: Η γλωσσική ποιητική ταυτότητα του Καβάφη και του Καζαντζάκη: μια συγκριτική μελέτη .......... 319 Δημ́τρης Κ́κορης: Ρίτσος και σοσιαλιστικός ρεαλισμός : μία σ́νθετη σχέση ........................................................................... 343 5.10. Αφήγηση, αναπαρ́σταση και ιδεολογία στην πεζογραφία: από τις αρχές του 20ό αι. ως τη σ́γχρονη λογοτεχνία της κρίσης Γιώργος Φρ́ρης: Η συμβολή του πολέμου της δεκαετίας 191222 στη νεοελληνική γραμματεία .............................................. 361 Έρη Σταυροπούλου: Η παρουσία της Μικρασιατικής Καταστροφής στη νεοελληνική πεζογραφία (συνέχειες, ασυνέχειες, ρήξεις) .............................................................................. 379 Θανάσης Αγάθος: Γαλήνη: από τον λυρισμό του Ηλία Βενέζη (1939) στον πειραματισμό του Gregory Markopoulos (1958) 397 Μαρ́α Αθανασοπούλου: Η ‘ουλή του Οδυσσέα’: Διακειμενικότητα και ερμηνεία στην Αρίγνη [1962] του Τσίρκα ........ 409 Ulrich Moennig: Θυμ́μαι: Ο Νίκανδρος Κεπέσης απαντά στον ́ρη Αλεξάνδρου ........................................................................ 427 Evgenia Iliopoulou: Καλ́ εσ́ σκοτ́θηκες νωρίς, κλασικά και εικονογραφημένα ..................................................................... 441 Αυγ́ Λ́λλη: «Ποιώντας» στο «περιθώριο»: Η ρήξη της μεταπολεμικής γενιάς με τη γενιά του ’30 και την κριτική μέσα από το «ψευδορεαλιστικό» πρίσμα της Φανταστικής περιπέτειας του Αλέξανδρου Κοτζιά ........................................................... 453 Olena Polkhovska: Greek history in kaleidoscopic vision of Maro Douka’s characters: narrative strategies unifying individual and historical experience ............................................. 471 Δ́σποινα Σκούρτη: Αντικατοπτρισμοί και μνήμες της περιόδου 1967-1974 στη ελληνική πεζογραφία .......................... 483 Εύα Γαν́δου: Μυθοπλασιακές βιογραφίες του Γ.Μ. Βιζυηνό: Ρήξεις, ανατροπές και συνέχειες ............................................ 497 Λ́λια Μπάναχ: Κάλυψη των κενών της ιστορίας στο βιογραφικό μυθιστόρημα της Ρέας Γαλανάκη Ο βίος του Ισμαήλ Φερίκ πασ́ 511 Salome Gventsadze: Χαμένες πατρίδες – ρήξη και διχασμός ανάμεσα σε δ́ο κόσμους στην ελληνική και γεωργιανή λογοτεχνία (Ρ. Γαλανάκη – Κ. Ταταρασβίλι) ......................... 519 Αλ́κη Τσοτσορού: Ρήξη και συνέχεια στην αναζήτηση του ελληνικό πολιτισμό: Τα μυθιστορήματα του Βασίλη Αλεξάκη Η μητρική γλ́σσα και μ.Χ. ....................................... 533 Ευανθ́α Βλαχάβα, Σμαράγδω Κωστούδα: Ο λογοτεχνικός κανόνας υπό διαπραγμάτευση στα λογοτεχνικά κείμενα για τους πολιτικός πρόσφυγες στην Ανατολική Ευρώπη ......... 549 Τάμαρα Κ́στιτς – Παχν́γλου: Η Αθήνα και τα σπίτια της από την μεταπολεμική ως την καταναλωτική κρίση στο έργο του Αντρέα Φραγκιά ................................................................ 567 Γιώργος Κωστακιώτης: Από τη δυστοπία στη ρήξη. Ο αποκλεισμός και η απομόνωση του ατόμου στο έργο του Γιάννη Μακριδάκη ................................................................................ 583 Μαρ́τα Παπαρούση: Αφηγηματοποιώντας το μέλλον: δυστοπικές προοπτικές και ιδεολογικές αναζητήσεις στην πεζογραφία της Ι. Μπουραζοπόλου ..................................... 593 Παναγιώτης Ξουπλ́δης: Τα λογοτεχνικά μυστήρια της θάλασσας του Νότου: Από τη Βαρκελώνη της μεταπολίτευσης στην Αθήνα της κρίσης ............................................................ 611 5.11. Από τους πρ́τους μεταπολεμικός ποιητές και την ποιητική γενί του ’70 στη σημερινή ποίηση της κρίσης Χριστ́να Δράκου: Θεματικές Τομές στο Έργο του Έκτορα Κακναβάτου Χαοτικ́ Ι ............................................................. 629 Θεοδούλη Αλεξιάδου: Σκηνοθεσίες θανάτου και ποιητικό σκηνικό. Καρυωτάκης-Σαχτόρης-Βαρβέρης .............................. 645 Δώρα Μ́ντη: Δεκέμβρης του ’44: Από τα επικαιρικά ποιήματα του 1945 ως τη νηφάλια αποτίμηση του 2000 ..................... 663 Ν́κη Eideneier – Αναστασιάδη: Από τη «Γενιά της Αμφισβήτησης» στη λογοτεχνία της Κρίσης ........................................ 677 5.12. Εκδοτική αγορ́, αναγνωστικό κοινό και η αν́γνωση ως πολιτισμική πρακτική – Εκφ́νσεις της διέρυνσης του σ́γχρονου λογοτεχνικό πεδίου Γιώργος Βλαχοπάνος: Ρισκάροντας επιχειρηματικά εν καιρώ κρίσης: ο εκδοτικός οίκος Ελευθερουδάκη και το περιοδικό Νεοελληνικ́ Γρ́μματα ............................................................ 689 Σοφ́α Ιακωβ́δου: Διαβάζοντας (για) την ανάγνωση: όψεις της θεματοποίησης της ανάγνωσης στη σ́γχρονη μυθοπλασία 705 Αναστασ́α Χολιβάτου: Αληθινές Ιστορίες: η γοητεία της λογοτεχνικής μη-μυθοπλασίας στο πλαίσιο της ελληνικής ‘νέας δημοσιογραφίας’ ............................................................ 719 Ζώ Βερβεροπούλου: Ο δημιουργός σε α΄ πρόσωπο: έντυπες συνεντέξεις σ́γχρονων Ελλήνων συγγραφέων ................. 735 5.13. Παιδική και εφηβική λογοτεχνία Φωτειν́ Βασιλοπούλου, Παναγιώτα Ψυχογυιοπούλου: «Παραμ́θια… για μικρός και μεγάλους» μια τέχνη και τεχνική που διαρκεί στο χρόνο ..................................................................... 755 Μ́νη Κανατσούλη: Σ́γχρονη ελληνική λογοτεχνία για εφήβους: οδέοντας σε μια αβέβαιη ενηλικίωση(;) .............................. 769 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΜΩΝ Α΄, Β΄, Δ΄, Ε΄ ............................................ 787 ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ ΤΌΥ Δ΄ ΤΌΜΌΥ Πρ́λογος (Κ. Α. Δημάδης) ............................................................ 19 6. Συν́χειες, ασυν́χειες, ρ́ξεις στο θ́ατρο 6.1. Προσεγγίσεις στη δραματουργία του 19ου και του 20ό αίνα Αρετ́ Βασιλέου: Ερωτική επιθυμία και εθνικισμός: το θεματικό μοτίβο της αδελφικής αιμομειξίας στην ελληνική ρομαντική δραματουργία του 19ου αιώνα ............................... 29 Κωνσταντ́να Ριτσάτου: «Η ρίζα και η χλόη»: Ρήξεις και συνέχειες στη δραματουργία του Δημητρίου Γρ. Καμπόρογλου ..... 47 Μαν́λης Σειραγάκης: Η συνέχεια της ρήξης. Η Τρισέγενη του Κωστή Παλαμά στη «Νέα Σκηνή» του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου ............................................................................... 73 Γεωργ́α Κονδύλη: Η επιρροή της Αθήνας στην καλλιτεχνική ζωή της Σμ́ρνης (1897-1922) .................................................. 91 Κατερ́να Καρρά: Η κωμωδιογραφία της περιόδου 1936-1944 ως πεδίο μελέτης πολιτιστικών μεταβολών ........................... 105 Αρετ́ Μαθιουδάκη: Θέατρο σκιών και πολιτική μεταβολή στην Αθήνα του Μεσοπολέμου ................................................ 115 Χριστ́να Παλαιολ́γου: Παραμυθιακά και μεταφυσικά στοιχεία στο θεατρικό έργο του Σωτήρη Σκίπη .................................... 127 Βάνια Παπανικολάου: Καιροσκόπος ή κοινωνιστής; Η πρόσληψη του George Bernard Shaw από την ελληνική αριστερή διανόηση .................................................................................... 141 Virginia López Recio: Το ισπανικό θέατρο στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των Συνταγματαρχών ............. 157 Γρηγ́ρης Ιωανν́δης: Το ελληνικό θέατρο «της ρήξης»: Οι πρώτες προσπάθειες του νεανικό θεάτρου και του πειραματικό δραματικό λόγου κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας και της πρώτης Μεταπολίτευσης (1967-1981) ...................... 167 6.2. Δραματουργικές μεταμορφ́σεις του αρχαίου μ́θου Μιχάλης Γεωργ́ου: Μεταμορφώσεις των Βακχ́ν στην Ελλάδα (1950-2005). Μια πρώτη προσέγγιση .................................... 189 Ana Chikovani: Η μορφή της Μήδειας στη σ́γχρονη ελληνική και γεωργιανή λογοτεχνία. Τυπολογικοί παραλληλισμοί ..... 207 Αθανάσιος Γ. Μπλ́σιος: Ο Προμηθέας και ο Ηρακλής στη νεοελληνική δραματουργία του 20ό αιώνα ............................... 227 Sophie Shamanidi: Μεταμορφώσεις της Κλυταιμνήστρας (Γ. Σεφέρης – Γ. Ρίτσος – Ι.Καμπανέλλης) .................................... 245 6.3. Το σ́γχρονο θέατρο και η θεατρολογική έρευνα σήμερα Γιώργος Π. Πεφάνης: Συνέχειες, τομές και διακειμενικά πεδία στη σκηνική αφήγηση της φρίκης. Η περίπτωση της παράστασης Μέδουσα του Θωμά Μοσχόπουλου (2011) ............... 259 Kαλλίπη Εξάρχου: Δημήτρης Δημητριάδης: Η «Υπερλογοτεχνία» συναντά το «Δράμα του Σ́μπαντος» ......................... 277 Σοφ́α Φελοπούλου: Συνέχεια και ασυνέχεια στο έργο του Γιώργου Διαλεγμένου ............................................................... 287 Κυριακ́ Πετράκου: Ελληνοκεντρισμός και παγκοσμιοποίηση στο ελληνικό θέατρο των τελευταίων δεκαετιών ................. 303 Λητώ Ιωακειμ́δου: Η ποίηση στη σκηνή: Συνέχειες και ρήξεις στην πρόσληψη των Ρομαντικών και των επιγόνων τους. Έλληνες Ρομαντικοί και Λωτρεαμόν από την ομάδα Bijoux de Kant ....................................................................................... 327 Άννα Μαυρολ́ων: Το ψηφιακό αρχείο του Ελληνικό Κέντρου Μελέτης και Έρευνας του Ελληνικό θεάτρου – Θεατρικό Μουσείου. Οι ανεκμετάλλευτοι αρχειακοί θησαυροί και η περιπέτεια της θεατρολογικής έρευνας στην Ελλάδα της κρίσης 345 Μαρ́α Δημάκη – Ζώρα: Συνέχειες και ρήξεις στην εξέλιξη του Θεάτρου για ανήλικους θεατές στην Ελλάδα ......................... 361 Ιωάννα Μενδρινού: Ασυνέχειες και ρήξεις στην πρόσληψη και προβολή όψεων της παιδικής ηλικίας στη δραματουργία για ανήλικους θεατές της μεταπολίτευσης .................................... 375 7. Συν́χειες, ασυν́χειες, ρ́ξεις στη γλώσσα 7.1. Ζητήματα θεωρίας και ιστορίας της γλ́σσας Ηenri Tonnet: Η διαμόρφωση των ονοματικών και ρηματικών συνταγμάτων στα ελληνικά από τον 5ο μ.Χ. ως το 12ο αιώνα 407 Anna Lazarova: Συνέχειες ή ασυνέχειες στην κωμική γλώσσα; Ο ρόλος των πραγματολογικών μορίων στις (νεοελληνικές) μεταφράσεις της αρχαίας ελληνικής κωμωδίας .................... 415 Karolina Gortych – Michalak: Ασυνέχειες ή συνέχειες της νομικής γλώσσας 1974-2014 ...................................................... 427 Milena Jovanović, Πολύδωρος Γκοράνης: Ο Γιάννης Ψυχάρης και η Γλωσσολογική Εταιρεία των Παρισίων ........................ 461 Βούλα Ποσάντζη: Η μαχόμενη δημοτικίστρια Σίτσα Καραϊσκάκη και η σχέση της με τον Εθνικοσοσιαλισμό. Συνέχεια ή ρήξη; Η αλληλογραφία με τον Στρατή Δόκα ........................ 475 Akis Gavriilidis: The eternal return of the living-dead (languages): Spectres of (dis)continuity .............................................. 489 7.2. Συγκριτικές και διαλεκτολογικές προσεγγίσεις Predrag Mutavdžić, Αναστάσιος Καμπούρης: Η σ́γχρονη ελληνική γλώσσα στο σταυροδρόμι ανάμεσα στις «μικρές» και «μεγάλες» γλώσσες (συμβολή στη θεωρία της διαπολιτισμικής επικοινωνίας) ......................................................... 509 Svetlana Berikashvili: Η διαπολιτισμική μεταφραστική προσέγγιση των ιδιωτικών εκφράσεων (με βάση ιδιωτικές εκφράσεις από το μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός Ξανασταυρ́νεται) ..................................................... 527 Irina Tresorukova: Κατάταξη των νεοελληνικών φρασεολογισμών: προσέγγιση στο θέμα (με βάση τη ρωσική θεωρία της γλωσσολογίας) ................................................................... 541 7.3. Γλωσσικ́ στοιχεία ως πολιτισμικοί δείκτες Μαρ́α Βραχιον́δου: Η έννοια του «ξένου» μέσα από γλωσσικές παρατηρήσεις. Συνέχειες και ασυνέχειες ............................... 555 Μαρ́α Δημάση: Λέξεις από την τουρκική γλώσσα στα διηγήματα του Γεωργίου Βιζυηνό: η σημειωτική συμβολή τους στην αφηγηματική πλοκή και στην ενίσχυση της αναγνωστικής πρόσληψης διαχρονικά ......................................... 573 Jingjing Hu: Οι διαπολιτισμικές διαφορές στο μάθημα μετάφρασης ελληνικών – κινέζικων μέσω των έργων του Καζαντζάκη ............................................................................... 589 8. Ψηφιακ́ πραγματικ́τητα: συν́χειες, ασυν́χειες, ρ́ξεις της βιωμ́νης εμπειρ́ας 8.1. Ψηφιακές ανθρωπιστικές σπουδές και νέα κειμενική πραγματικότητα Σωκράτης Μπαλτζ́ς, Θέδωρος Βυζάς, Ευγεν́α Ευμοιρ́δου: Η σημασιοσυντακτική συμπεριφορά του ρήματος ως καθοριστικός παράγοντας στην κατασκευή των σημασιοσυντακτικών κανόνων της νεοελληνικής για την αυτόματη επεξεργασία της ........................................................................ 611 Μαρ́α Ακριτ́δου: Οι νεοελληνικές σπουδές μπροστά στην ψηφιακή πραγματικότητα. Η ανάπτυξη ψηφιακό σώματος νεοελληνικής ποίησης από το ΚΕΓ με το διεθνές πρότυπο Text Encoding Initiative ............................................................ 651 Dimitrios Kydros, Anastasios Anastasiadis: Social Network Analysis in Literature. The case of The Great Eastern by A. Embirikos .................................................................................. 681 Μαρ́α Μόρα, Δημ́τριος Μακρ́ς: Ψηφιακοί πλόες στη λογοτεχνική πόλη. Συνέχειες και ασυνέχειες της αστικής χωρικής εμπειρίας ................................................................................... 703 Ευγεν́α Τσιουπλ́: Διαδικτυακά περιοδικά: η ψηφιακή συνέχεια μιας διαχρονικής συνήθειας ............................................ 723 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΜΩΝ Α΄, Β΄, Γ΄, Ε΄ ............................................. 741 Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών Θεσσαλονίκη, 2-5 Οκτωβρίου 2014 5th European Congress of Modern Greek Studies of the European Society of Modern Greek Studies Thessaloniki, 2-5 October 2014 Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών Αθήνα 2015

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS

Log In

Related Papers

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS