แรงงานไทยที่ถูกลืมในอิสราเอล

ด้วยความหวังที่จะหลีกหนีความยากจนไปสู่ความเป็นอยู่ที่ดีกว่า ทุก ๆ ปี จะมีแรงงานไทยราว 5,000 คน สมัครไปทำงานด้านเกษตรตามโครงการความร่วมมือไทย - อิสราเอลเพื่อการจัดหางาน (Thailand - Israel Cooperation on the Placement of Workers หรือ TIC) ที่เริ่มมาตั้งแต่ปลายปี 2012 จนถึงปัจจุบันมีแรงงานไทยอยู่ในอิสราเอลกว่า 25,000 คน

อิสราเอลเป็นหนึ่งในประเทศผู้ส่งออกผักและผลไม้ไปในหลายภูมิภาคของโลก มีผลิตผลวางขายในซูเปอร์มาร์เก็ตทั้งในยุโรปและรัสเซีย แต่แรงงานที่ทำงานในภาคเกษตรส่วนใหญ่คือคนไทย

แรงงานทุกคนที่ฉันได้คุยด้วยบอกว่าการไปทำงานในอิสราเอลภายใต้โครงการความร่วมมือระหว่างรัฐบาลทำให้พวกเขา “มั่นใจ” พวกเขาบอกฉันว่าแรงานไทยถูกเอารัดเอาเปรียบและละเมิดสิทธิ์ในหลายประเทศ แต่โครงการ TIC ทำให้เขาอุ่นใจได้เพราะเป็นโครงการที่รัฐบาลดูแล จึงไม่น่าจะมีอะไรที่เป็นปัญหา

แต่แรงงานคนหนึ่งบอกฉันเป็นภาษาอีสานว่า "ตั้งแต่ก้าวเข่ามาเฮ่ดงานในฟาร์ม กะฮุ่แล่วว่าเฮาต้องเป็นทาสเขา"

ฉันเข้าไปที่โมชาฟหลายสิบแห่งในอิสราเอล ได้เห็นว่าที่พักของแรงงานไทยในโมชาฟส่วนใหญ่มีสภาพแย่มาก แต่ที่หนักหนาสาหัสที่สุดแห่งหนึ่งที่ฉันเห็นคือที่โมชาฟอามิออสทางใต้ของอิสราเอล

แรงงานถูกจัดให้นอนในโกดังโล่งมืด แสงสว่างที่ลอดเข้ามาได้ มีเพียงจากช่องหน้าต่างสามบานตรงสุดโกดัง แรงงานต้องเอากล่องกระดาษแข็งมากั้นแบ่งเป็นฝาห้องเพื่อความเป็นส่วนตัว เสื้อผ้าข้าวของวางแขวนระเกะระกะอยู่กลางโกดังที่มีสายไฟห้อยระโยงระยางดูน่าอันตราย สภาพอากาศภายในโกดังร้อนอบอ้าว ห้องครัวสองแห่งที่ตั้งอยู่หน้าโกดังมีอุปกรณ์หุงหาอาหารที่เก่าโทรม สกปรก ยากเกินกว่าจะทำความสะอาดให้ดูดีขึ้นมาได้

ตอนที่ฉันไปที่โมชาฟอามิออสเมื่อ เดือนตุลาคม 2017 แรงงานพากันหยุดงานประท้วง ไม่ใช่เรียกร้องเรื่องที่พัก แต่เป็นเรื่องที่นายจ้างไม่จ่ายเงินเดือนให้ 2 เดือน ทนายความของนายจ้างที่นี่บอกว่านายจ้างกำลังจะล้มละลาย ฉันติดต่อขอสัมภาษณ์เขาแต่ไม่ได้รับคำตอบ ตอนนั้นสถานทูตไทยเดินทางไปไกล่เกลี่ยและรับจะจัดการปัญหาให้

ฉันกลับไปที่อามิออสอีกครั้งในเดือนเดียวกันของปีนี้ (2018) และพบว่าแรงงานไทยยังอยู่ในสภาพเดิม ฉันขอสัมภาษณ์นายจ้างอีกครั้ง แต่ไม่ได้รับคำตอบ ส่วนแรงงานที่เคยไม่ได้รับค่าจ้างนั้นท้ายที่สุดแล้วพวกเขาได้รับเงินที่ค้าง แต่ไม่ได้เป็นไปตามที่คาดหวัง

ฉันหยิบยกเรื่องของแรงงานใน “ห้องกล่องกระดาษ” ไปถามนายอาฟชาโลม วิลาน แห่งสมาพันธ์เกษตรกรของอิสราเอล ที่ยอมรับว่า เขารู้สึกช็อก และยืนยันว่าสมาคมฯ ไม่ยินยอมให้ชาวนาอิสราเอลกระทำการอันผิดกฎหมายและไร้มนุษยธรรมเช่นนี้ได้ เขาสนับสนุนให้แรงงานไทยร้องเรียนไปยังหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง หรือองค์กรที่ทำงานช่วยเหลือโดยไม่แสวงหากำไร (เอ็นจีโอ)

ขณะที่กระทรวงแรงงานอิสราเอลบอกว่าทุก ๆ ปีมีการส่งเจ้าหน้าที่ออกไปตรวจสอบสภาพความเป็นอยู่และการทำงานของแรงงานไทยในโมชาฟต่าง ๆ และมีล่ามพร้อม โดยนับตั้งแต่ปี 2013 มีการสืบสวนกรณีที่เกี่ยวข้องกับค่าจ้างและชั่วโมงการทำงานไปแล้ว 1,500 กรณี และในรอบ 5 ปีมีการออกคำเตือนไปยังนายจ้าง 3,000 ครั้ง และมีการสั่งปรับ 200 ครั้ง

สมเกียรติ ศรีสวัสดิ์ หรือนิค ชายหนุ่มวัย 29 ปี จากขอนแก่น เป็นแรงงานอีกคนที่ฉันได้พบ เขาทำงานอยู่ที่ฟาร์มในโมชาฟทิคุมา ใกล้ฉนวนกาซา มีแรงงานไทยราว 15 คน อาศัยอยู่ในที่พักที่ดูไม่ต่างจากแคมป์คนงานก่อสร้าง

นิครู้สึกผิดหวังกับการไปทำงานที่อิสราเอลแต่ไม่มีทางเลือกอื่น เขาบอกว่าที่อยู่ของเขาไม่เหมาะแม้จะให้สุนัขอยู่

"คอกหมาอาจจะดูดีเสียกว่า" เขาบอก

ในห้องนอนของนิคนั้น ทั้งฝาผนังและเพดาน ผุรั่ว เขาบอกว่า
“ข้างในมีหนูร้องเสียงดังเวลานอนตอนกลางคืน ฝ้าเพดานก็รั่ว เวลาฝนตก น้ำหยดลงมา ต้องเอาอะไรมารองครับ”

นิคบอกว่า เขาทำงานหนักและเหนื่อยจนแทบหมดแรง กลับจากทำงานในช่วงค่ำ ก็ต้องมาอยู่ในที่พักที่อยู่ในสภาพทรุดโทรม เขากังวลว่าห้องพักที่อาศัยอยู่นี้อาจจะพังครืนลงมาในวันใดวันหนึ่ง

ฉันติดต่อขอสัมภาษณ์เจ้าของฟาร์มที่เป็นนายจ้างของนิคแต่เขาไม่ให้สัมภาษณ์ ฉันได้รู้มาว่าที่พักของนิคดีขึ้นแล้ว

ฉันได้เข้าไปที่โมชาฟทิคุมาอีกครั้งในปีนี้ (2018) และเจ้าของฟาร์มบอกว่าตั้งแต่บีบีซีไทยไปที่ฟาร์มของเขาครั้งก่อน เขาได้ปรับปรุงที่อยู่ของแรงงานให้ดีขึ้นแล้ว

แต่ที่พักของแรงงานไทยที่โมชาฟอะมิออสนั้น ยังคงเหมือนเดิม แรงงานยังต้องนอนในห้องที่แบ่งกันด้วยกล่องกระดาษแข็ง พวกเขาได้รับค่าแรง แต่ล่าช้าประมาณ 9-10 วัน

ในระหว่างการรวบรวมรายงานชิ้นนี้ ฉันรับรู้ถึงบรรยากาศแห่งความกลัวที่เกิดขึ้นในหมู่คนงานในการบอกเล่าเรื่องราวของตัวเอง

“อันนี่มันกะเว่ายากยุ บ่ก้าเว่าย่านถืกเจ้านายเพิ่นย้ายงาน” แรงงานคนหนึ่งบอก ส่วนใครที่กล้าพูดก็ขอให้ปกปิดตัวตนที่แท้จริง

ถึงขณะนี้หลายคนคงสงสัยว่าทำไมแรงงานไทยถึงไม่เรียกร้องขอความช่วยเหลือจากหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง เจ้าหน้าที่ขององค์กรช่วยเหลืออย่างคาฟลาโอเวด (KavLaOved) บอกว่าแรงงานไทยอยู่ในสภาพหวาดกลัวการถูกย้ายงาน

ตอนที่ฉันเดินทางไปที่โมชาฟหลายแห่ง เคยพบกับเหตุการณ์ที่เกษตรกรหรือนายจ้างห้ามไม่ให้แรงงานมาพูดคุยด้วยและมีอยู่ครั้งหนึ่งที่นายจ้างขู่ว่า “จะส่งคนมาหักกระดูก” หากฉันไม่ออกไปจากอิดาน โมชาฟทางใต้ของอิสราเอล

แล้วหน่วยงานที่มีหน้าที่ดูแลคนไทยอย่างสถานทูตไทยไม่อาจช่วยเหลือแรงงานไทยได้เลยหรือ นายศักดินาถ สนธิศักดิ์โยธิน อัครราชทูตที่ปรึกษา (ฝ่ายแรงงาน) ประจำสถานทูตไทยในอิสราเอล ตอบคำถามนี้ว่าเป็นเรื่องยากที่จะเข้าไปจัดการ

“สถานทูต ฝ่ายแรงงาน ทำอะไรนายจ้างไม่ได้เลยเหมือนทูตแรงงานพม่า (เมียนมา) ที่ทำอะไรนายจ้างในไทยไม่ได้ เราเข้าใจสภาพปัญหา แต่ทำอะไรไม่ได้ หากจะขอความช่วยเหลือจากตำรวจก็ไม่ได้ผล เพราะเป็นพวกเดียวกับนายจ้าง ยังไงเขาก็ช่วยคนอิสราเอลด้วยกัน”

ส่วนองค์การระหว่างประเทศเพื่อการโยกย้ายถิ่นฐาน (ไอโอเอ็ม) ซึ่งทำหน้าที่คัดเลือกและช่วยเหลือในการจัดส่งแรงงานไทยไปอิสราเอล ระบุผ่านแถลงการณ์ทางอีเมลว่า "เป็นห่วงอย่างยิ่ง" ในสิ่งที่บีบีซีพบว่าในหมู่แรงงานไทยกว่า 20,000 คน ที่ทำงานเกษตรอยู่ในอิสราเอลในขณะนี้ มีบางส่วนที่ถูกนายจ้างเอารัดเอาเปรียบ

ไอโอเอ็มสนับสนุนให้ปกป้องสิทธิของคนงานต่างถิ่นทุกคน ที่ควรจะได้รับการคุ้มครองไม่ต่างจากคนท้องถิ่นภายใต้กฎหมายที่กำหนด รวมทั้งการช่วยเหลือให้ได้เข้าถึงกระบวนการยุติธรรม

ไอโอเอ็มจะติดตามเรื่องนี้กับรัฐบาลของทั้งสองประเทศและฝ่ายอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องเพื่อสืบสวนเรื่องนี้ต่อไป และให้การชดเชยหากมีความเหมาะสม

แต่สำหรับคาฟลาโอเวด องค์กรไม่แสวงหากำไรที่ช่วยเหลือแรงงานไทยในอิสราเอลหลายกรณี รู้คำตอบอยู่แล้วว่าเหตุใดแรงงานไทยจึงถูกเอารัดเอาเปรียบ

"ฉันคิดว่านายจ้างอิสราเอลไม่ได้มองแรงงานไทยว่าเป็นคนที่มาทำงาน แต่มองว่าเป็นเครื่องมือที่ใช้ทำงานเกษตร หากแรงงานคนหนึ่งไม่สบายก็ผลัดเอาอีกคนมาทำงานในสภาพที่อันตราย และมีกรณีการเสียชีวิต ก็แทบจะไม่มีใครใส่ใจจะค้นหาความจริงว่าเกิดอะไรขึ้น" โซฟี ชานนีร์ บอก

"นายจ้างไม่ได้มองว่าแรงงานเป็นมนุษย์ที่มีความต้องการ เป็นคนที่อาจได้รับอันตราย ราวกับว่าไม่มีใครห่วงใยคนเหล่านี้มากพอ"

แรงงานไทยในอิสราเอลมีความรู้สึกร่วมว่าไม่มีใครห่วงใยความเป็นความตายของพวกเขา

วิชา ดวงดีแก้ว แรงงานไทยวัย 45 ปี ทำงานปลูกผักที่ฟาร์มแห่งหนึ่งในโมชาฟใกล้เทลอาวีฟ เข้านอนเมื่อคืนวันที่ 9 ตุลาคม 2017 แล้วไม่ตื่นขึ้นมาอีกเลย

คำบาน (สงวนนามสกุล) เพื่อนแรงงานที่นอนอยู่ในห้องพักเดียวกันเป็นคนแรกที่พบศพวิชาตอนที่ปลุกเรียกเพื่อนให้ไปทำงาน แต่วิชาไม่ตื่นขึ้นมาอย่างเคย คำบานวิ่งไปเรียก ทัด ศิริคาม แรงงานอีกคนที่พักอยู่ห้องติดกันมาช่วยปลุก

ทัดเล่าว่าตอนนั้นวิชาตัวแข็งทื่อ หัวเข่างอ ตาขาวเบิกโพลงแล้ว เขารีบโทรศัพท์ไปเรียกนายจ้างให้มาดู ภรรยานายจ้างช่วยปั๊มหัวใจให้วิชาอยู่ร่วม 20 นาที แต่ไม่เป็นผล จากนั้นหน่วยกู้ภัย ตำรวจเข้ามาดูเหตุการณ์และมีรถพยาบาลมารับศพวิชาไป

หลังการเสียชีวิต สถานทูตไทยนำพระสงฆ์จากภาคอีสานเดินทางมาทำพิธีทางศาสนา ขณะที่เพื่อน ๆ ช่วยกันนำข้าวของของวิชามาเผา และร่วมทำบุญอุทิศส่วนกุศลให้

บีบีซีได้เห็นใบมรณบัตรของวิชาที่ส่งมาพร้อมศพระบุว่า “ไม่ทราบสาเหตุ”

วิชาไม่ใช่แรงงานคนเดียวที่เสียชีวิตในอิสราเอล เพราะนับตั้งแต่เริ่มโครงการทีไอซีเมื่อปี 2012 มีแรงงานไทยเสียชีวิตไปแล้ว 172 คน (นับถึงเดือนพฤศจิกายน 2018) บางคนเสียชีวิตเพราะเจ็บป่วย บ้างก็ฆ่าตัวตาย และจำนวนมากที่เสียชีวิตในลักษณะเดียวกับวิชาคือไม่ทราบสาเหตุ

ฉันนำเรื่องนี้ไปสอบถามสถานทูตไทยในเทลอาวีฟว่าทำไมจึงไม่มีใครสืบสวนเรื่องการเสียชีวิต

นายศักดินาถ สนธิศักดิ์โยธิน อัครราชทูตที่ปรึกษา (ฝ่ายแรงงาน) ประจำสถานทูตไทยในอิสราเอล บอกตอนที่ฉันไปสัมภาษณ์ที่สถานทูตไทยว่ามีเหตุผลหลายอย่าง หนึ่งในนั้นคือทางการอิสราเอลจะไม่สืบสวนหากไม่เห็นว่าเป็นการเสียชีวิตอย่างมีเงื่อนงำ

ภาระจึงตกอยู่กับครอบครัวของผู้เสียชีวิต หากต้องการผ่าพิสูจน์ศพก็อาจจะรับภาระค่าใช้จ่ายราว 40,000 บาท ซึ่งส่วนใหญ่ไม่ต้องการเพราะไม่สามารถรับภาระได้ หลังจากได้สูญสิ้นกำลังหลักของครอบครัวไปแล้ว

ที่เมืองไทย พนิดา ดวงดีแก้ว ภรรยาของวิชา ยอมรับว่าขาดเสาหลักที่เคยเลี้ยงดูพ่อที่แก่ชราและเธอที่กำลังป่วยเป็นมะเร็งรังไข่ แต่เชื่อว่าจะกัดฟันทน และดูแลตัวเองไปได้ ขณะนี้เธอยังรู้สึกโศกเศร้าและเสียใจที่วิชาไม่อาจทำตามความฝันที่วาดไว้ก่อนเดินทางไปทำงานที่อิสราเอลได้

เธอบอกว่า “เขาอยากได้ที่ดินข้างบ้านนี่ เขาบอกว่าเมื่อกลับมาจากอิสราเอล จะมาชวนพี่ทำสวน ทำอย่างที่เขาทำที่นู่นทำฟาร์มของตัวเอง ไม่ต้องไปรับจ้างใครทำอีกแล้ว พ่อพี่เองก็เป็นชาวนาเขาก็รอลูกเขยกลับมา จะได้มาทำสวนทำนาด้วยกัน” พนิดาซึ่งต้องตกพุ่มม่ายในวัย 45 ปีปาดน้ำตาแห่งความปวดร้าว

“ตอนที่เห็นศพแฟนเรา...มันรู้สึกเหมือนฝัน...ก็แค่อยากจะบอกให้เขารับรู้ว่าเราได้จัดงานศพให้เขาแล้วนะเขามาถึงบ้านแล้ว ไม่ต้องห่วงอะไรอีกแล้ว ห่วงพ่อก็ไม่ต้องห่วง ห่วงพี่ก็ไม่ต้องห่วง...อยากให้เขาไปให้สบาย”

เครดิต
---
เรื่อง : อิสสริยา พรายทองแย้ม

ภาพ : เก็ตตี้อิมเมจ
แอนดรูว์ บราวน์
จามิล คาดามานี
จิราพร คูหากาญจน์
อิสสริยา พรายทองแย้ม

ผู้สื่อข่าวในไทย : ธันยพร บัวทอง

กราฟิก: เดวีส์ สุริยา

ภาพทุกภาพมีลิขสิทธิ์