Παραγωγή υδατοκαλλιέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Το δελτίο σε μορφή pdf

Η παραγωγή υδατοκαλλιέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει σχετικά στάσιμη σε σύγκριση με την αυξανόμενη παγκόσμια παραγωγή εκτρεφόμενων θαλασσινών. Τα τελευταία 20 χρόνια, η Επιτροπή προσπάθησε να αυξήσει το δυναμικό παραγωγής της ΕΕ μέσω της δημοσίευσης διαφόρων εγγράφων στρατηγικής και κατευθυντήριων γραμμών, ενώ το 2016 συστάθηκε το Γνωμοδοτικό Συμβούλιο για την Υδατοκαλλιέργεια (ΓΣΥ). Το όργανο αυτό απαρτίζεται από εκπροσώπους του κλάδου και άλλων σχετικών οργανώσεων των ενδιαφερόμενων μερών, και παρέχει συμβουλές στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και στα κράτη μέλη. Στις 12 Μαΐου 2021, η Επιτροπή δημοσίευσε τις νέες στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές της για μια πιο βιώσιμη και ανταγωνιστική υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ.

Ιστορικό

Ενώ η παγκόσμια παραγωγή υδατοκαλλιέργειας τετραπλασιάστηκε κατά την περίοδο 1990-2017, η συνολική παραγωγή εκτρεφόμενων θαλασσινών στα κράτη μέλη της ΕΕ παρέμεινε σταθερή για μεγάλο χρονικό διάστημα στους 1,2 εκατομμύρια τόνους περίπου. Ωστόσο, τα αριθμητικά στοιχεία για την παραγωγή στην ΕΕ αυξήθηκαν πρόσφατα κατά περίπου 24 %, ενώ η αξία της παραγωγής υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ ανήλθε σε 5,6 δισεκατομμύρια ευρώ το 2017. Τα προϊόντα αλιείας αντιπροσώπευαν το 76 % του αριθμού αυτού και τα μαλακόστρακα και μαλάκια το 24 %. Οι παραγωγοί υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ επικεντρώθηκαν κυρίως σε τέσσερα είδη – μύδια (35 % της συνολικής ποσότητας), σολομό (15 %), πέστροφα (14 %) και στρείδια (7 %) – ενώ άλλα σημαντικά εκτρεφόμενα είδη στην ΕΕ είναι η συναγρίδα, ο κυπρίνος, το λαβράκι και τα κυδώνια.

Οι βασικοί παραγωγοί υδατοκαλλιέργειας μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ το 2017 ήταν η Ισπανία (21 %), η Γαλλία (15 %), το Ηνωμένο Βασίλειο (14 %), η Ιταλία (14 %) και η Ελλάδα (10 %), που από κοινού αντιστοιχούσαν περίπου στο 74 % της συνολικής παραγωγής υδατοκαλλιέργειας. Ωστόσο, αν ληφθεί υπόψη η αξία της παραγωγής, το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν ο κύριος παραγωγός (21 %) και ακολουθούσαν η Γαλλία (16 %), η Ισπανία (13 %) η Ελλάδα (12 %) και η Ιταλία (11 %). Τα δίθυρα μαλάκια (μύδια, στρείδια και κυδώνια) κυριαρχούσαν στην Ισπανία, τη Γαλλία και την Ιταλία. Το Ηνωμένο Βασίλειο παρήγε κυρίως σολομό, ενώ η Ελλάδα παρήγε κυρίως λαβράκι και τσιπούρα.

Στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη της ευρωπαϊκής υδατοκαλλιέργειας

Σε πρώτο στάδιο, για να αντιμετωπίσει τη στάσιμη παραγωγή της υδατοκαλλιέργειας, η Επιτροπή εξέδωσε το 2002 ανακοίνωση (COM(2002)0511) με τίτλο «Στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη της ευρωπαϊκής υδατοκαλλιέργειας». Οι στόχοι αυτής της στρατηγικής ήταν οι ακόλουθοι:

δημιουργία μακρόχρονης και ασφαλούς απασχόλησης ιδιαίτερα σε περιοχές που εξαρτώνται από την αλιεία, καθώς και αύξηση της απασχόλησης στην υδατοκαλλιέργεια κατά 8 000-10 000 ισοδύναμα θέσεων πλήρους απασχόλησης για την περίοδο 2003-2008·
διασφάλιση της διαθεσιμότητας στους καταναλωτές προϊόντων που να είναι υγιεινά, ασφαλή και καλής ποιότητας, καθώς και προώθηση υψηλών προτύπων υγείας και καλής μεταχείρισης των ζώων·
διασφάλιση ενός περιβαλλοντικά υγιούς κλάδου.

Ωστόσο, η στρατηγική δεν πέτυχε τους στόχους της, ιδίως όσον αφορά την αύξηση της παραγωγής και της απασχόλησης: δεν επιτεύχθηκε ούτε ο στόχος της ανάπτυξης με ρυθμό 4 % ούτε ο στόχος της δημιουργίας 8 000 έως 10 000 νέων θέσεων απασχόλησης.

Το βασικό πρόβλημα του τομέα της υδατοκαλλιέργειας είναι η απουσία ανάπτυξης της παραγωγής, σε αντίθεση με τους υψηλούς δείκτες ανάπτυξης που σημειώνονται σε παγκόσμια κλίμακα. Ωστόσο, ο τομέας έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο σε ζητήματα όπως η εξασφάλιση της προσφοράς ποιοτικών προϊόντων στους καταναλωτές και η εξασφάλιση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας.

Πέραν των τυπικών εμποδίων και περιορισμών, η υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ έχει να αντιμετωπίσει από το 2002 τον αυξανόμενο ανταγωνισμό χωρών εκτός ΕΕ, τις κρίσεις διακυβέρνησης και, μετά το 2007, τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης.

Οικοδομώντας ένα βιώσιμο μέλλον για την υδατοκαλλιέργεια – Νέα ώθηση στη στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη της ευρωπαϊκής υδατοκαλλιέργειας

Προκειμένου να προσδιοριστούν και να αντιμετωπιστούν τα αίτια της στασιμότητας παραγωγής στην υδατοκαλλιέργεια της ΕΕ, η Επιτροπή δημοσίευσε, επτά χρόνια αργότερα, και συγκεκριμένα στις 8 Απριλίου 2009, τη δεύτερη ανακοίνωσή της (COM(2009)0162) σχετικά με την υδατοκαλλιέργεια. H νέα αυτή ανακοίνωση είχε τον τίτλο «Οικοδομώντας ένα βιώσιμο μέλλον για την υδατοκαλλιέργεια — Νέα ώθηση στη στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη της ευρωπαϊκής υδατοκαλλιέργειας». Στόχος της ήταν να διασφαλίσει ότι η ΕΕ παραμένει βασικός παράγων σε αυτόν τον στρατηγικό τομέα, αυξάνοντας την παραγωγή και την απασχόληση με την εφαρμογή των ακόλουθων μέτρων:

A. Προώθηση της ανταγωνιστικότητας της παραγωγής υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ με:

τη στήριξη της προηγμένης έρευνας και τεχνολογίας·
την προώθηση χωροταξικού σχεδιασμού για υδατοκαλλιέργειες με στόχο να επιλυθούν τα προβλήματα χωροταξικού ανταγωνισμού·
τη διευκόλυνση των επιχειρήσεων υδατοκαλλιέργειας να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της αγοράς·
την προώθηση της ανάπτυξης της υδατοκαλλιέργειας σε διεθνή κλίμακα.

B. Καθιέρωση των προϋποθέσεων για τη βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας με:

τη διασφάλιση της συμβατότητας μεταξύ υδατοκαλλιέργειας και περιβάλλοντος·
τη διαμόρφωση μιας βιομηχανίας εκτροφής υδρόβιων ζώων με υψηλό δείκτη απόδοσης·
τη διασφάλιση της προστασίας της υγείας του καταναλωτή, και την αναγνώριση των οφελών για την υγεία από τα προϊόντα υδατοκαλλιέργειας.

C. Βελτίωση της εικόνας και της διαχείρισης του κλάδου με:

την καλύτερη εφαρμογή της νομοθεσίας της ΕΕ·
τη μείωση του διοικητικού φόρτου·
τη διασφάλιση της συμμετοχής όλων των παραγόντων και την παροχή της δέουσας πληροφόρησης στο κοινό·
τη διασφάλιση επαρκούς εποπτείας του τομέα της υδατοκαλλιέργειας.

Στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για τη βιώσιμη ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ

Οι στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές (COM(2013)0229) που δημοσίευσε η Επιτροπή στις 29 Απριλίου 2013, αποσκοπούσαν εν τέλει στο να βοηθήσουν τα κράτη μέλη κατά τον καθορισμό των εθνικών τους στόχων, λαμβάνοντας υπόψη τις αντίστοιχες θέσεις εκκίνησής τους, τις εθνικές ιδιαιτερότητές τους και τις θεσμικές τους ρυθμίσεις. Οι κατευθυντήριες αυτές γραμμές κάλυπταν τέσσερις τομείς προτεραιότητας:

απλοποίηση των διοικητικών διαδικασιών και μείωση του χρονικού διαστήματος για την έκδοση άδειας σε μονάδες υδατοκαλλιέργειας·
συντονισμό χωροταξικού σχεδιασμού για την υπέρβαση των εμποδίων που προκαλεί η έλλειψη χώρου·
ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ενωσιακής υδατοκαλλιέργειας·
προώθηση ισότιμων όρων ανταγωνισμού.

Πολυετή εθνικά στρατηγικά σχέδια

Όπως ορίστηκε στο άρθρο 34 του νέου βασικού κανονισμού για την Κοινή Αλιευτική Πολιτική (ΚΑΠ) (κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1380/2013), τα κράτη μέλη όφειλαν να υποβάλουν πολυετή εθνικά στρατηγικά σχέδια για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων υδατοκαλλιέργειας στην επικράτειά τους για την περίοδο 2014-2020. Η Επιτροπή ενθάρρυνε την ανταλλαγή πληροφοριών και βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών μέσω διαφόρων εργαστηρίων και συναντήσεων. Ως μέτρο παρακολούθησης, διευκόλυνε τον συντονισμό των εθνικών μέτρων που προβλέπονται στα πολυετή εθνικά στρατηγικά σχέδια.

Στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για μια πιο βιώσιμη και ανταγωνιστική υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ για την περίοδο 2021-2030

Στις 12 Μαΐου 2021, η Επιτροπή δημοσίευσε τις νέες στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές της (COM(2021)0236, συμπεριλαμβανομένου παραρτήματος) για μια πιο βιώσιμη και ανταγωνιστική υδατοκαλλιέργεια στην ΕΕ. Παρουσιάζει ένα όραμα για την περαιτέρω ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας κατά τρόπο που θα συμβάλει τόσο στην υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας όσο και στην ανάκαμψη της οικονομίας μετά την πανδημία COVID-19. Οι νέες κατευθυντήριες γραμμές βασίζονται στην εμπειρία σε ενωσιακό και εθνικό στρατηγικό επίπεδο και λαμβάνουν υπόψη τις τελευταίες εξελίξεις, μεταξύ άλλων στους τομείς της έρευνας, της καινοτομίας και της αξιοποίησης των κονδυλίων της ΕΕ. Ανταποκρίνονται επίσης στις εκκλήσεις της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» για την επιτάχυνση της μετάβασης σε ένα βιώσιμο σύστημα τροφίμων της ΕΕ, αναγνωρίζοντας τις δυνατότητες της βιώσιμης υδατοκαλλιέργειας να παρέχει τρόφιμα και ζωοτροφές με χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα.

Για να επιτευχθεί το όραμα αυτό, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν οι διάφορες προκλήσεις και ευκαιρίες του τομέα υδατοκαλλιέργειας της ΕΕ προκειμένου να επιτευχθούν οι ακόλουθοι αλληλένδετοι στόχοι, και συγκεκριμένα:

ενίσχυση της ανθεκτικότητας και της ανταγωνιστικότητας·
συμμετοχή στην πράσινη μετάβαση·
διασφάλιση της κοινωνικής αποδοχής και της πληροφόρησης των καταναλωτών· και
αύξηση των γνώσεων και ενίσχυση της καινοτομίας.

Οι στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές προσδιορίζουν 13 τομείς στους οποίους πρέπει να καταβληθούν περαιτέρω προσπάθειες προκειμένου να διασφαλιστούν η βιωσιμότητα, η ανταγωνιστικότητα και η ανθεκτικότητα της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ. Οι κατευθυντήριες γραμμές παρέχουν συγκεκριμένες συστάσεις και προτείνουν συγκεκριμένες δράσεις που πρέπει να αναληφθούν από την Επιτροπή, τα κράτη μέλη της ΕΕ και το ΓΣΥ.

Οι χώρες της ΕΕ επανεξέτασαν τις εθνικές στρατηγικές τους για την υδατοκαλλιέργεια μέσα από το πρίσμα των κατευθυντήριων γραμμών, οι οποίες θα διαρθρώσουν επίσης τη χρήση της σχετικής χρηματοδότησης της ΕΕ, ιδίως του Ευρωπαϊκού Ταμείου Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας.

Η ΕΕ στηρίζει επίσης την έρευνα και την καινοτομία σε βασικές πτυχές της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ: από τις αλληλεπιδράσεις της με το περιβάλλον έως την υγεία και διατροφή των εκτρεφόμενων ψαριών, ή την αναπαραγωγή και την εκτροφή. Η έρευνα και η καινοτομία για τη βιώσιμη υδατοκαλλιέργεια αποτελούν προτεραιότητα στο πλαίσιο του προγράμματος «Ορίζων Ευρώπη», του προγράμματος-πλαισίου της ΕΕ για την έρευνα και την καινοτομία.

Ο ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου

Το Κοινοβούλιο έχει εγκρίνει πολυάριθμα ψηφίσματα με στόχο την περαιτέρω ενίσχυση του τομέα της υδατοκαλλιέργειας στην ΕΕ:

Ψήφισμα της 16ης Ιανουαρίου 2003 σχετικά με την υδατοκαλλιέργεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση: παρόν και μέλλον·
Θέση της 27ης Απριλίου 2006 σχετικά με την πρόταση οδηγίας του Συμβουλίου που αφορά τις απαιτήσεις υγειονομικού ελέγχου για τα ζώα υδατοκαλλιέργειας και τα προϊόντα τους και σχετικά με την πρόληψη και την καταπολέμηση ορισμένων ασθενειών των υδρόβιων ζώων·
Θέση της 14ης Νοεμβρίου 2006 σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου που αφορά τη χρήση, στην υδατοκαλλιέργεια, ξένων και απόντων σε τοπικό επίπεδο ειδών·
Θέση της 14ης Νοεμβρίου 2006 σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου περί τροποποίησης του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 104/2000 του Συμβουλίου για την κοινή οργάνωση των αγορών στον τομέα των προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας·
Ψήφισμα της 4ης Δεκεμβρίου 2008 σχετικά με την κατάρτιση ευρωπαϊκού σχεδίου διαχείρισης των κορμοράνων με σκοπό τη μείωση των αυξανομένων ζημιών που προκαλούν οι κορμοράνοι στα αποθέματα αλιευμάτων, στην αλιεία και στην υδατοκαλλιέργεια·
Ψήφισμα της 17ης Ιουνίου 2010 σχετικά με μια νέα ώθηση στη στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη της ευρωπαϊκής υδατοκαλλιέργειας·
Ψήφισμα της 8ης Ιουλίου 2010 σχετικά με το καθεστώς εισαγωγής στην ΕΕ προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας με προοπτική τη μεταρρύθμιση της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής (ΚΑΠ)·
Θέση της 23ης Νοεμβρίου 2010 σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που αφορά την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 708/2007 του Συμβουλίου για τη χρήση στην υδατοκαλλιέργεια ξενικών και απόντων σε τοπικό επίπεδο ειδών·
Θέση της 12ης Σεπτεμβρίου 2012 σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου που αφορά την κοινή οργάνωση των αγορών των προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας·
Θέση της 10ης Δεκεμβρίου 2013 σχετικά με τη θέση του Συμβουλίου σε πρώτη ανάγνωση ενόψει της έκδοσης κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την κοινή οργάνωση των αγορών των προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας, την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 1184/2006 και (ΕΚ) αριθ. 1224/2009 του Συμβουλίου και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 104/2000 του Συμβουλίου·
Ψήφισμα της 8ης Σεπτεμβρίου 2015 σχετικά με την αποδέσμευση του δυναμικού έρευνας και καινοτομίας στη γαλάζια οικονομία για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και ανάπτυξης·
Ψήφισμα της 12ης Μαΐου 2016 σχετικά με την ιχνηλασιμότητα των προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας στην εστίαση και στο λιανικό εμπόριο·
Ψήφισμα της 12ης Ιουνίου 2018 με τίτλο «Προς έναν βιώσιμο και ανταγωνιστικό ευρωπαϊκό τομέα υδατοκαλλιέργειας: τρέχουσα κατάσταση και μελλοντικές προκλήσεις»·
Θέση της 17ης Απριλίου 2020 σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 508/2014 και (ΕΕ) αριθ. 1379/2013 όσον αφορά ειδικά μέτρα για τον μετριασμό των επιπτώσεων της επιδημικής έκρηξης της COVID-19 στον τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας, η οποία εκδόθηκε ως κανονισμός (ΕΕ) 2020/560·
Θέση της 6ης Ιουλίου 2022 σχετικά με την πρόταση κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 508/2014 όσον αφορά ειδικά μέτρα για την άμβλυνση των συνεπειών του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας στις αλιευτικές δραστηριότητες και για τον μετριασμό των επιπτώσεων της διατάραξης της αγοράς που προκλήθηκε από τον εν λόγω επιθετικό πόλεμο στην εφοδιαστική αλυσίδα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας, η οποία εκδόθηκε ως κανονισμός (ΕΕ) 2022/1278.

Marcus Ernst Gerhard Breuer

04-2023